รัฐศาสตร์นิเทศ

ขอนแก่นกับการพัฒนาเมืองอัจฉริยะ : บทเรียนเชิงกระบวนการและโครงสร้างสถาปัตยกรรมองค์กรระดับเมือง

สุริยานนท์ พลสิม, ศุภวัฒนากร วงศ์ธนวสุ, สุรเดช ทวีแสงสกุลไทย — Wed, 03 Dec 2025 00:00:00 +0700

บทความวิจัยนี้มีเป้าหมายเพื่อศึกษากระบวนการทางสังคมและวิเคราะห์โครงสร้างสถาปัตยกรรมองค์กรระดับเมืองของการพัฒนาเมืองอัจฉริยะของขอนแก่น โดยใช้วิธีวิจัยเชิงกรณีศึกษาเชิงคุณภาพแบบการศึกษารายกรณีซึ่งมีกรณีศึกษาคือจังหวัดขอนแก่น โดยเก็บข้อมูลจากแหล่งข้อมูลทุติยภูมิและการวิจัยเอกสารและใช้การวิเคราะห์ข้อมูลด้วยวิธีวิเคราะห์แก่นสารและวิเคราะห์เนื้อหาเพื่อสร้างตัวแบบเชิงกระบวนการและวิเคราะห์โครงสร้างสถาปัตยกรรมองค์กรของการพัฒนาเมืองอัจฉริยะขอนแก่น ผลการศึกษาพบว่า การพัฒนาเมืองอัจฉริยะขอนแก่นแบ่งได้เป็น 4 กระบวนการหลัก ได้แก่ (1) ขั้นศึกษาแนวทางพัฒนาและความเป็นไปได้ (2) ขั้นการสานเสวนาภายในและภายนอกพื้นที่ (3) การสร้างกลไกสำหรับขับเคลื่อนการพัฒนาเมืองอัจฉริยะ และ (4) การสร้างแนวทางขับเคลื่อนการพัฒนาเมืองอัจฉริยะอย่างเป็นรูปธรรม นอกจากนี้ ยังพบว่าสถาปัตยกรรมองค์กรระดับเมืองของการพัฒนาเมืองอัจฉริยะขอนแก่นแบ่งได้เป็น 4 ชั้นหลัก ได้แก่ ชั้นฐานสถาปัตยกรรมนิเวศทางสังคม ฐานสถาปัตยกรรมทางเทคโนโลยี ชั้นสถาปัตยกรรมข้อมูลระดับเมืองและการประยุกต์แอพพลิเคชั่น และชั้นสถาปัตยกรรมทางธุรกิจหรือตัวแบบทางธุรกิจของเมืองอัจฉริยะ

วิกฤตผู้ลี้ภัยชาวปาเลสไตน์: การให้ความช่วยเหลือทางมนุษยธรรมและการแก้ปัญหาทางการเมืองในกรอบสหประชาชาติ

อาทิตย์ ทองอินทร์ — Wed, 03 Dec 2025 00:00:00 +0700

บทความวิจัยชิ้นนี้มุ่งทำการศึกษาวิกฤติผู้ลี้ภัยชาวปาเลสไตน์ โดยมีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ (1) ศึกษาพัฒนาการของสถานการณ์วิกฤตผู้ลี้ภัยชาวปาเลสไตน์นับตั้งแต่ ค.ศ.1948 – ปัจจุบัน (2) ศึกษาบทบาทสหประชาชาติในการให้ความช่วยเหลือทางมนุษยธรรมต่อผู้ลี้ภัยชาวปาเลสไตน์ และ (3) ศึกษาแนวทางแก้ไขปัญหาทางการเมืองในวิกฤติผู้ลี้ภัยชาวปาเลสไตน์ในกรอบสหประชาชาติ ผู้วิจัยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพทำการศึกษาเอกสารที่เกี่ยวข้องด้วยกรอบแนวคิดการล่าอาณานิคมรุกตั้งถิ่นฐาน และแนวคิดมนุษยธรรมนิยม ปรากฏผลลัพธ์การศึกษา ดังนี้ (1) การเกิดขึ้นและพัฒนาการของสถานการณ์วิกฤตผู้ลี้ภัยชาวปาเลสไตน์เป็นผลสำคัญจากกระบวนการล่าอาณานิคมแบบรุกตั้งถิ่นฐานของอิสราเอล ซึ่งดำเนินมาตั้งแต่ก่อนการก่อตั้งรัฐอิสราเอลจนถึงปัจจุบัน เพื่อมุ่งทำลายและแทนที่เชิงประชากรเหนือดินแดนที่ยึดครองอย่างเป็นระบบ (2) การให้ความช่วยเหลือทางมนุษยธรรมต่อผู้ลี้ภัยชาวปาเลสไตน์โดยสำนักงานบรรเทาทุกข์และจัดหางานของสหประชาชาติสำหรับผู้ลี้ภัยชาวปาเลสไตน์ในตะวันออกใกล้ ได้ขยายภารกิจครอบคลุมแทบทุกมิติของชีวิตผู้ลี้ภัย นำมาซึ่งปัญหากลืนไม่เข้าคายไม่ออกเกี่ยวกับงบประมาณที่ไม่ยั่งยืนต่อการบรรเทาผลกระทบเชิงลบจากความขัดแย้งที่ไม่มีวันยุติโดยง่าย และ (3) การแก้ปัญหาทางการเมืองในกรอบคณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติเผชิญปัญหาสำคัญ คือ การใช้สิทธิยับยั้งของสหรัฐอเมริกาต่อร่างข้อมติที่จะช่วยแก้ไขสถานการณ์ของผู้ลี้ภัย และการไม่สามารถบังคับใช้ข้อมติต่ออิสราเอลได้ จึงล้มเหลวทั้งในด้านการแก้ปัญหาทางการเมือง และการยับยั้งปฏิบัติการเพิ่มเติมของอิสราเอลในการสร้างผลกระทบเชิงมนุษยธรรม

การจัดการปกครองแบบร่วมมือกันของศูนย์พัฒนาเด็กเล็กสังกัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในจังหวัดนครปฐม

พิมพ์มาตร คงชื่นสิน — Wed, 03 Dec 2025 00:00:00 +0700

จังหวัดนครปฐมเป็นจังหวัดที่มีสภาพสังคมแบบกึ่งเมืองกึ่งชนบท มีการขยายตัวของความเป็นเมือง (Urbanization) ทำให้ประชากรในพื้นที่ที่เคยประกอบอาชีพเกษตรกรรมเปลี่ยนไปประกอบอาชีพในภาคอุตสาหกรรมเพิ่มมากขึ้น ภาระหน้าที่ในการเลี้ยงดูเด็กจึงตกเป็นของผู้สูงอายุที่บ้านหรือตกมายังศูนย์พัฒนาเด็กเล็กซึ่งมีองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเป็นผู้กำกับดูแล แต่เนื่องด้วยการเลี้ยงดูและการพัฒนาคุณภาพเด็กปฐมวัยเป็นสิ่งที่สำคัญและมีความซับซ้อน จึงต้องใช้ความรู้และความชำนาญในหลากหลายด้านและการดำเนินกลไกหลายระดับในสังคมให้เข้ามามีส่วนร่วม แต่อย่างไรก็ตามกลับพบว่าบทบาทและหน้าที่ของหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับการจัดการศึกษาในศูนย์พัฒนาเด็กเล็กในลักษณะการจัดการปกครองแบบร่วมมือกัน (Collaborative Governance) ค่อนข้างมีจำกัด และมีบทบาทค่อนข้างน้อย เนื่องจากองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นมีอำนาจโดยตรงในการบริหารจัดการในด้านต่าง ๆ ทั้งด้านการบริหารงบประมาณ การบริหารงานบุคคล และการบริหารงานทั่วไป ยกเว้นการบริหารงานด้านวิชาการที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นยังต้องอาศัยความร่วมมือในส่วนนี้จากภาคีเครือข่ายที่เกี่ยวข้องต่าง ๆ

โดยกระบวนการเข้ามามีส่วนร่วมของภาคีเครือข่ายนั้นจะเป็นในลักษณะของการจัดการปกครองแบบเครือข่าย (Network Governance) เนื่องจากเครือข่ายจากหลากหลายภาคส่วนมีจุดเริ่มต้นจากความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล และมีความเป็นอิสระต่อกันและมีความเชี่ยวชาญแตกต่างกันเข้ามาร่วมกันในการแก้ไขปัญหาหรือดำเนินงานให้สำเร็จลุล่วง หากแต่ไม่ได้มีการสร้างกฎกติการ่วมกัน แต่เป็นการเข้ามาดำเนินงานร่วมกันผ่านความสมัครใจและเป็นการดำเนินงานร่วมกันภายใต้ข้อบัญญัติของตัวบทกฎหมาย

อย่างไรก็ตามการขับเคลื่อนงานและการเข้ามามีส่วนร่วมของเครือข่ายจะเกิดขึ้นได้อย่างดีหรือไม่นั้น ขึ้นอยู่กับวิสัยทัศน์ของผู้นำและบทบาทในการสร้างความร่วมมือ รวมถึงการมีภาวะผู้นำ (Leadership) ขีดความสามารถและสมรรถนะในการจัดการปกครองอีกด้วย

การนำระบบงบประมาณฐานศูนย์ (Zero-Based Budgeting: ZBB) มาใช้ในกรุงเทพมหานคร

ศิกานต์ อิสสระชัยยศ — Wed, 03 Dec 2025 00:00:00 +0700

ระบบงบประมาณฐานศูนย์ (Zero-Based Budgeting: ZBB) เป็นระบบงบประมาณที่ถูกกล่าวถึงเป็นอย่างมากในช่วงปี พ.ศ. 2566 เนื่องจากเป็นหนึ่งในนโยบายสำคัญที่ถูกนำมาใช้ในการหาเสียงทั้งในระดับชาติและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นอย่างกรุงเทพมหานคร ระบบงบประมาณฐานศูนย์ (Zero-Based Budgeting: ZBB) เป็นระบบงบประมาณที่มุ่งเน้นให้หน่วยงานมีการวางแผนการจัดทำงบประมาณโดยไม่คำนึงถึงหรือไม่มีการนำงบประมาณในปีก่อนหน้าหรือปีงบประมาณปัจจุบันมาเป็นฐานในการจัดทำงบประมาณในปีถัดไป หรือที่เรียกว่า “ฐานศูนย์” จุดประสงค์หลักของระบบงบประมาณแบบฐานศูนย์คือการมุ่งเน้นให้หน่วยงานมีการ “คิดใหม่” และ “คิดทบทวน” รวมทั้งสามารถแจกแจงเหตุผลความจำเป็นในการจัดทำโครงการ/กิจกรรมได้ พร้อมทั้งสามารถจัดลำดับความสำคัญของโครงการเหล่านั้นได้ ZBB ในทางทฤษฎีช่วยส่งเสริมให้องค์การสามารถบริหารจัดการงบประมาณได้อย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผลมากยิ่งขึ้น

งานวิจัยนี้เป็นงานวิจัยเชิงพรรณนา (Descriptive Research) ที่ผู้เขียนให้ความสนใจศึกษาประสบการณ์การนำระบบงบประมาณฐานศูนย์ (ZBB) มาใช้ในการบริหารงานของกรุงเทพมหานครซึ่งเป็นหน่วยงานราชการและองค์กรปกครองแห่งแรกที่ประยุกต์ใช้ระบบงบประมาณแบบ ZBB ภายใต้การบริหารโดยรองศาสตราจารย์ ดร. ชัชชาติ สิทธิพันธุ์ ผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร รวมทั้งศึกษาปัญหาและอุปสรรคในเบื้องต้นของการนำระบบงบประมาณฐานศูนย์มาใช้ในการบริหารงานของกรุงเทพมหานคร งานวิจัยนี้ใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพประกอบด้วยการวิจัยเอกสาร (Documentary research) และการสัมภาษณ์เชิงลึกกึ่งโครงสร้าง (Semi-structured in-depth interview) กับผู้บริหารและผู้ปฏิบัติงานที่เกี่ยวข้องกับการนำ ZBB มาใช้ในกรุงเทพมหานคร ผลการศึกษาพบว่า กรุงเทพมหานครนำระบบงบประมาณฐานศูนย์มาใช้ในรูปแบบผสมผสานกับระบบงบประมาณแบบมุ่งเน้นผลสัมฤทธิ์ (Performance-based budgeting: PBB) ที่ใช้อยู่เป็นหลัก และนำ ZBB มาใช้ในการจัดทำงบประมาณในหมวดของ “งบรายจ่ายอื่น” เท่านั้น โดยมีการยกเลิกหลักเกณฑ์ 27 รายการเพื่อให้จัดทำงบประมาณฐานศูนย์ได้ และช่วยให้กรุงเทพมหานครสามารถประหยัดงบประมาณได้ 240.9 ล้านบาท อย่างไรก็ตาม ในการจัดทำงบประมาณฐานศูนย์ของกรุงเทพมหานครในปีแรก พบปัญหาและอุปสรรคหลายประการ ได้แก่ (1) ปัญหาในเชิงกฎหมายและระเบียบที่เกี่ยวข้องกับระบบงบประมาณของกรุงเทพมหานคร, (2) ปัญหาความรู้ความเข้าใจและความสามารถในการปรับตัวของบุคลากร, (3) ปัญหาการสื่อสารภายในหน่วยงาน, (4) ปัญหาทางด้านเทคโนโลยีและนวัตกรรม, (5) ปัญหาด้านภาระงานเอกสารที่เพิ่มมากขึ้นและข้อจำกัดด้านระยะเวลาในการจัดทำงบประมาณ

การพัฒนากลยุทธ์การเลือกตั้งท้องถิ่นอย่างมีคุณภาพจากการมีส่วนร่วมของประชาชนผ่านกระบวนการ Design Thinking: กรณีศึกษาจังหวัดปทุมธานี

มานา ปัจฉิมนันท์, เสาวณีย์ ไทยรุ่งโรจน์ — Wed, 03 Dec 2025 00:00:00 +0700

การเลือกตั้งท้องถิ่นในประเทศไทยยังเผชิญกับปัญหาเรื้อรัง เช่น การซื้อสิทธิขายเสียง ความไม่โปร่งใส และความไม่เข้าใจบทบาทของประชาชนในการมีส่วนร่วมทางการเมือง โดยเฉพาะในพื้นที่กึ่งเมืองกึ่งชนบทอย่างจังหวัดปทุมธานี ซึ่งมีความหลากหลายทางสังคมและเศรษฐกิจ งานวิจัยนี้จึงมุ่งเน้นการพัฒนากลยุทธ์การเลือกตั้งท้องถิ่นอย่างมีคุณภาพจากการมีส่วนร่วมของประชาชนผ่านกระบวนการคิดเชิงออกแบบ (Design Thinking) ซึ่งประกอบด้วย 5 ขั้นตอน ได้แก่ การเข้าใจผู้ใช้ (Empathize) การนิยามปัญหา (Define) การระดมความคิด (Ideate) การสร้างต้นแบบ (Prototype) และการทดสอบ (Test) โดยใช้วิธีวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory Action Research: PAR) กับกลุ่มตัวอย่างผู้มีส่วนได้ส่วนเสียจำนวน 60 คน ผลการวิจัยพบว่ากลยุทธ์การเลือกตั้งท้องถิ่นอย่างมีคุณภาพ ที่พัฒนาขึ้นจากการมีส่วนร่วมของประชาชนมี 3 แนวทางหลัก ได้แก่ แนวทางเสริมสร้างจิตสำนึกพลเมือง แนวทางส่งเสริมการมีส่วนร่วมของเยาวชน แนวทางตรวจสอบความรับผิดชอบของนักการเมือง ทั้งนี้กลยุทธ์ดังกล่าวสามารถนำไปประยุกต์ใช้เพื่อเสริมสร้างประชาธิปไตยฐานรากในพื้นที่อื่น ๆ ได้ต่อไป