Dispute Board : An alternative dispute resolution for construction in Thailand

Abstract

          การระงับข้อพิพาททางธุรกิจในปัจจุบันมีความสำคัญอย่างมากเนื่องจากกระทบต่อระยะเวลาและค่าใช้จ่ายที่ต้องสูญเสียไป โดยเฉพาะอย่างยิ่งในธุรกิจก่อสร้างซึ่งมีมูลค่าสูงและเชื่อมโยงไปสู่ภาคส่วนอื่นๆ ทั้งภาคเอกชนด้วยกัน เช่น ธุรกิจอสังหาริมทรัพย์ ภาครัฐเช่น หน่วยงานผู้ให้สัมปทาน และภาคประชาชน เช่น ผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมต่อชุมชนในพื้นที่ก่อสร้าง โครงการก่อสร้างขนาดใหญ่ย่อมมีมูลค่าสูงและมีความซับซ้อนในการดำเนินการ ตั้งแต่การร่างสัญญาจนถึงการส่งมอบงาน ซึ่งส่งผลให้มีโอกาสปัญหาและข้อพิพาทได้มากเช่นเดียวกัน และจะนำไปสู่ความล่าช้า ความเสียหาย หรือแม้กระทั่งการล้มละลายของผู้ประกอบการ บทความนี้จึงมุ่งวิเคราะห์ถึงความสำคัญและบทบาทของคณะกรรมการข้อพิพาท (Dispute Board) ในการบริหารจัดการข้อพิพาทโครงสร้างก่อสร้างขนาดใหญ่ ซึ่งเป็นกลไกที่ได้รับการยอมรับและนำไปใช้ในโครงการก่อสร้างขนาดใหญ่ของหลายประเทศ เช่น โครงการก่อสร้างสนามบินนานาชาติฮ่องกง โครงการเขื่อนคอนกรีตและโรงไฟฟ้าพลังน้ำในประเทศจีน และโครงการเขื่อนคอนกรีตโค้งบนพื้นที่สูงในประเทศเลโซโท เป็นต้น และให้ข้อเสนอแนะเกี่ยวกับการนำแนวคิดเรื่องคณะกรรมการข้อพิพาทมาใช้กับสัญญาก่อสร้างของประเทศไทย

          แม้ว่าในปัจจุบันยังไม่มีกฎหมายลายลักษณ์อักษรที่นำมาใช้กำกับบทบาทหน้าที่ของคณะกรรมการข้อพิพาท แต่ก็มีปรากฏชัดเจนในทางปฏิบัติว่า แนวคิดเรื่องคณะกรรมการข้อพิพาทได้ถูกริเริ่มนำมาใช้อย่างเป็นทางการครั้งแรกในโครงการก่อสร้างเขื่อน Boundary ในมลรัฐวอชิงตัน สหรัฐอเมริกา ในรูปแบบของคณะกรรมการที่ปรึกษาร่วมในช่วงทศวรรษ  1960 และมีพัฒนาการต่อเนื่องเรื่อยมา จากการศึกษาพบว่า คณะกรรมการข้อพิพาทในปัจจุบันปรากฏใน 3 ลักษณะ คือ

• คณะกรรมการตัดสินข้อพิพาท หรือ Dispute Adjudication Board ที่ทำหน้าที่วินิจฉัยข้อพิพาทเมื่อมีการเสนอข้อพิพาท
• คณะกรรมการทบทวนข้อพิพาท หรือ Dispute Review Board ซึ่งมีลักษณะการดำเนินการในเชิงรุกก่อนที่จะเกิดข้อพิพาทขึ้น
• คณะกรรมการที่ทำหน้าที่แบบผสม หรือ Combine Dispute Board ทั้งนี้ มีบทบาทสำคัญ 2 แบบ คือ (1) บทบาทในการหลีกเลี่ยงข้อพิพาท และ (2) บทบาทในการระงับข้อพิพาท

          ปัจจัยสำคัญที่ทำให้การตั้งคณะกรรมการข้อพิพาทช่วยให้การบริหารจัดการข้อพิพาทมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น ลดการสูญเสียทั้งในเชิงงบประมาณและเวลา คือ การที่คณะกรรมการข้อพิพาทถูกตั้งขึ้นตั้งแต่เริ่มสัญญา ซึ่งแตกต่างจากกลไกในการระงับข้อพิพาทแบบอื่น ทำให้คณะกรรมการข้อพิพาทได้รับทราบความเป็นไปของการปฏิบัติตามสัญญาและความคืบหน้าของโครงการอยู่เป็นระยะ เมื่อเกิดข้อพิพาทขึ้น จึงมีความเข้าใจเกี่ยวกับสภาพปัญหาที่เกิดขึ้นได้ดีและสามารถดำเนินการได้ทันทีจากปัจจุยดังกล่าว ทำให้สัญญามาตรฐานสำหรับโครงสร้างก่อสร้างขนาดใหญ่ของหลายองค์กรมีการกำหนดให้มีการตั้งคณะกรรมการข้อพิพาทไว้ด้วย เช่น สัญญามาตรฐานของสมาพันธ์วิศวกรที่ปรึกษานานาชาติ (FIDIC) เป็นต้น

          สำหรับประเทศไทยยังไม่มีการกำหนดให้ใช้คณะกรรมการข้อพิพาทอย่างเป็นกิจจะลักษณะ ซึ่งอาจเป็นเหตุให้กลไกคณะกรรมการข้อพิพาทอาจยังไม่เป็นที่รู้จักหรือนำไปใช้มากเท่าที่ควร อย่างไรก็ดี หากมีการศึกษาและพัฒนาแนวทางการบริหารจัดการข้อพิพาทโดยใช้คณะกรรมการข้อพิพาทสำหรับสัญญาก่อสร้างในประเทศไทย อาจเป็นประโยชน์ต่อการบริหารสัญญาก่อสร้างและลดความเสี่ยงในการเสียหายทางธุรกิจได้มากยิ่งขึ้น