วารสารปณิธาน

ดำดิ่งแดนฝันจักรกล: การวิเคราะห์วิดีโอเกมแนวหุ่นเสมือนมนุษย์ในฐานะสนามความฝัน

อรรถพล ปะมะโข — Sun, 29 Jun 2025 00:00:00 +0700

บทความวิจัยนี้ศึกษาวิดีโอเกมแนวหุ่นเสมือนมนุษย์สามเกม ได้แก่ The Talos Principle (2014) NieR: Automata (2017) และ Detroit: Become Human (2018) โดยใช้กรอบการวิเคราะห์สนามความฝัน (dreamworld analysis) ตามแนวทางของของอัลฟี บาวน์ (Alfie Bown) ซึ่งเสนอว่า วิดีโอเกมเป็นความฝันของคนอื่นที่ผู้เล่นสามารถมีประสบการณ์ได้ราวกับว่าเป็นความฝันของตัวเอง วิดีโอเกมจึงมิได้เป็นเพียงอุปกรณ์ที่ผู้เล่นควบคุมได้เพียงอย่างเดียว แต่วิดีโอเกมยังอาจมีอำนาจในการควบคุมความฝัน ความปรารถนา และความหวังของผู้เล่นอีกด้วย

The Talos Principle แปลงรูปความวิตกกังวลเกี่ยวกับปัญญาประดิษฐ์ให้กลายเป็นความปรารถนาในการพัฒนาปัญญาประดิษฐ์ในฐานะทายาทและผู้สืบทอดมรดกของมนุษยชาติในโลกหลังภัยพิบัติ ขณะที่เกม NieR: Automata แปลงความวิตกกังวลต่อสังคมจักรกลในบริบทสังคมและวิกฤตเศรษฐกิจญี่ปุ่นโดยใช้โลกหลังภัยพิบัติเป็นฉากหลัง ซึ่งนำไปสู่ความปรารถนาที่จะโค่นล้มระบบอำนาจหรือโครงสร้างที่กำหนดการดำรงอยู่ของผู้คนในสังคม ส่วนเกม Detroit: Become Human แปลงความวิตกกังวลเกี่ยวกับการทดแทนแรงงานมนุษย์โดยปัญญาประดิษฐ์ให้เป็นความปรารถนาต่อปัญญาประดิษฐ์ในฐานะนักปฏิวัติเพื่อความเท่าเทียมและสิทธิพลเมืองท่ามกลางบริบทของระบบเศรษฐกิจแบบเสรีนิยมใหม่

งานวิจัยชิ้นนี้มีความสำคัญในแง่ของการเผยให้เห็นกลไกของวิดีโอเกมในการบงการความปรารถนาของมนุษย์ ซึ่งเป็นตัวอย่างหนึ่งของความเป็นไปได้ที่ความเป็นองค์ประธานของมนุษย์จะถูกดัดแปลงหรือควบคุมโดยเทคโนโลยีอันเป็นเครื่องมือที่มนุษย์สร้างขึ้น การรู้เท่าทันกลไกของวิดีโอเกมจะช่วยยกระดับทุนมนุษย์ในแง่ของการพัฒนาทักษะการคิดเชิงวิพากษ์ต่อวัฒนธรรมดิจิทัล ซึ่งเป็นทักษะที่สำคัญสำหรับการพัฒนานวัตกรรมต่าง ๆ บนฐานของจริยธรรม

การศึกษาเปรียบเทียบแนวคิดเรื่องจิตสำนึกของบารุค สปิโนซา และศังกราจารย์

อานนท์ ผาสุข — Sun, 29 Jun 2025 00:00:00 +0700

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อเปรียบเทียบความหมายและคุณลักษณะของจิตสำนึกในเชิงอภิปรัชญาของบารุค สปิโนซาและศังกราจารย์ โดยใช้วิธีวิจัยเชิงคุณภาพผ่านการวิเคราะห์เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง จากการศึกษาพบว่าจิตสำนึกตามแนวคิดของสปิโนซา คือ จิตหรือมโนคติของพระเจ้าซึ่งเป็นคุณลักษณะทางความคิดของพระเจ้าหรือสาร (Substance) โดยทุกมโนคติอยู่ในความคิดของพระเจ้าและเชื่อมโยงกันตามระบบของสายโซ่เชิงสาเหตุและผล เรียกว่า มโนคติของมโนคติ (Ideas of idea) จิตสำนึกตามแนวคิดของ สปิโนซาแบ่งเป็น 3 ระดับ ได้แก่ จิตสำนึกพระเจ้า จิตสำนึกปัจเจก และจิตสำนึกเฉพาะ หมายความว่า ทุกสรรพสิ่งมีจิตสำนึก โดยจิตสำนึกดำรงอยู่ตามหลักความจำเป็นของเหตุและผล ส่วนจิตสำนึกตามแนวคิดของศังกราจารย์ คือ ตัวตน ที่เป็นความจริงสูงสุดซึ่งดำรงอยู่เหนือความเป็นเหตุเป็นผล เหนือพื้นที่และเวลา ปราศจากการเปลี่ยนแปลง จิตสำนึกตามแนวคิดของศังกราจารย์แบ่งเป็น 3 ระดับ คือ พรหมัน อาตมันและชีพ ซึ่งทั้งสามระดับคืออย่างเดียวกันและดำรงอยู่ทุกหนแห่ง ดังนั้น บทความวิจัยนี้จึงเสนอผลการการศึกษาเปรียบเทียบความหมายและคุณลักษณะของจิตสำนึกในเชิงอภิปรัชญาของสปิโนซาและศังกราจารย์ว่าแนวคิดเรื่องจิตสำนึกของสปิโนซาและศังกราจารย์ มีความหมายที่แตกต่างกันเพราะจิตสำนึกตามแนวคิดของสปิโนซา คือ ภาวะที่แสดงออกผ่านคุณลักษณะทางความคิดของพระเจ้าหรือสาร (Substance) ส่วนศังกราจารย์เสนอว่าจิตสำนึกคือความจริงสูงสุดและเป็นสารัตถะของสรรพสิ่ง อย่างไรก็ตาม นักปรัชญาทั้งสองมองว่าจิตสำนึกมีคุณลักษณะที่ดำรงอยู่ทุกหนแห่ง โดยสปิโนซาให้เหตุผลว่าเพราะทุกสิ่งอยู่ในพระเจ้าและศังกราจารย์ให้เหตุผลว่าเพราะพรหมันอยู่ในทุกสิ่ง จิตสำนึกจึงอยู่ในทุกสรรพสิ่ง

แนวคิดอทวิภาวะในปรัชญาเซนที่ปรากฏในสุนทรียศาสตร์ยูเก็น

จารุวิทย์ อุษมากรกุล — Sun, 29 Jun 2025 00:00:00 +0700

บทความแนวคิดอทวิภาวะในปรัชญาเซนที่ปรากฏในสุนทรียศาสตร์ยูเก็น เป็นส่วนหนึ่งของงานวิจัยเรื่อง แนวคิดอทวิภาวะในสุนทรียศาสตร์เซนแบบญี่ปุ่น โดยมีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาความหมายของแนวคิดอทวิภาวะในปรัชญาเซน 2) เพื่อวิเคราะห์แนวคิดอทวิภาวะในสุนทรียศาสตร์ยูเก็น โดยใช้วิธีการดำเนินวิจัยเชิงเอกสาร จากการศึกษาพบว่า แนวคิดอทวิภาวะในปรัชญาเซน คือสภาวะแห่งการก้าวข้ามมโนทัศน์ทวิภาวะหรือทวิลักษณ์ มุ่งให้เห็นถึงความไม่มีตัวตน และการหลุดพ้นจากการยึดมั่นถือมั่น เพราะเห็นว่าสรรพสิ่งนั้นแท้จริงแล้วล้วน ว่างเปล่า และ เป็นหนึ่งเดียวกัน สภาวะการรับรู้ความจริงจึงแสดงออกถึงการมิได้ยึดมั่นถือมั่น เห็นความเป็นเช่นนั้นเองของสรรพสิ่งที่ปรากฏ และสุนทรียภาพยูเก็น คือการรับรู้สุนทรียภาพลึกลับอันไร้ขอบเขต แสดงถึงสภาวะความลึกลับ คลุมเครือ ละเอียดอ่อน ลึกซึ้ง ไม่ชัดเจน ไม่เปิดเผยอย่างตรงไปตรงมา และแฝงถึงนัยยะบางอย่างมากกว่าสิ่งที่ปรากฏ โดยมีความสัมพันธ์ของแนวคิดอทวิภาวะในปรัชญาเซนที่ปรากฏคือ 1) ปฏิเสธระบบความคิด ภาษา และเหตุผล 2) ไร้รูปแบบและกฎเกณฑ์ 3) มุ่งให้ความสำคัญต่อความงามในธรรมชาติของสรรพสิ่ง และน้อมรับแก่ความเป็นไปได้ทั้งหมด 4) มุ่งทลายวิธีคิดแบบทวิลักษณ์ สุนทรียเจตคติของสุนทรียศาสตร์ยูเก็น จึงสามารถที่จะยกระดับไปสู่ การรู้แจ้งของปัจเจกบุคคลเพื่อข้ามพ้นระบบเหตุผล กรอบความคิด หรือตรรกะที่ก่อให้เกิดการตัดสินสิ่งในทางตรงกันข้ามแบบทวิภาวะ เพราะไม่มีข้อจำกัดใด ๆ อีกต่อที่จะให้นิยาม สุนทรียภาพและประสบการณ์ที่แท้จริง

วิเคราะห์รูปแบบและจารึกพระแผงไม้ในจังหวัดลำปางตามทฤษฎีสัญวิทยา

ศิริศักดิ์ อภิศักดิ์มนตรี, จุฑามาศ พันธุ์ทอง — Sun, 29 Jun 2025 00:00:00 +0700

บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของการวิจัยเรื่อง พระแผงไม้ล้านนา: กระบวนการสร้างสรรค์และอนุรักษ์ ใช้วิธีการวิจัยแบบผสานวิธี ประกอบด้วย 1) การวิจัยเชิงเอกสาร 2) การลงพื้นที่เก็บข้อมูลวัตถุ และสัมภาษณ์บุคคล 3) การวิจัยเชิงปฏิบัติการ สำหรับบทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์สัญญะที่ปรากฏบนพระแผงไม้ในจังหวัดลำปางตามแนวคิดสัญญะของ Charles Sanders Peirce ทำการศึกษาในประเด็น รูปแบบเหมือน รูปแบบบงชี้ และรูปแบบสัญญะ ผลการศึกษามีดังนี้ พระแผงไม้เป็นแผงไม้ที่ประดับพระพิมพ์อย่างเป็นระเบียบ ในจังหวัดลำปางพบจำนวน 69 แผง มีจารึก 16 แผง สร้างมาตั้งแต่ต้นพุทธศตวรรษที่ 22 - 26 จาการศึกษาพบรูปแบบซุ้มทรงปราสาทมากที่สุด นอกจากนี้ยังพบพระแผงไม้รูปแบบซุ้มทรงบรรพ์แถลง ซุ้มทรงกรอบซุ้ม ซุ้มหน้านาง และซุ้มทรงวิมาน โดยสามารถวิเคราะห์พระแผงไม้ตามทฤษฎีสัญวิทยาของ Charles Sanders Peirce ได้ดังนี้ว่า 1) รูปแบบเหมือนมี 2 รูปแบบ คือ 1.1) พระพิมพ์ใช้สื่อสัญญะรูปแบบเหมือนของพระพุทธเจ้า และ 1.2) แผงไม้สำหรับการประดับพระพิมพ์ สื่อถึงอาคารที่ประทับของพระพุทธเจ้า 2) รูปแบบบ่งชี้ปรากฏในการประดับพระพิมพ์จำนวนมากบนพระแผงไม้ ใช้สื่อเรื่องราวของพระพุทธเจ้าทั้งหลายในอดีตที่มีจำนวนมาก และ 3) รูปแบบสัญญะปรากฎในคำปรารถนาท้ายจารึก สะท้อนให้เห็นถึงคติความเชื่อเกี่ยวกับพระศรีอาริยเมตไตรย (ทุติยสาวก) การอุทิศบุญให้เทวดา พระอินทร์ พรหม พระแม่ธรณี การให้ถึงนิพพาน การอุทิศให้ผู้วายชนม์ และการปรารถนาความสุข 3 ประการ

บทบรรณาธิการ

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. ปิยะมาศ ใจไฝ่ — Sun, 29 Jun 2025 00:00:00 +0700

วารสารปณิธาน: วารสารวิชาการด้านปรัชญาและศาสนา
ภาควิชาปรัชญาและศาสนา คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
ปีที่ 21 ฉบับที่ 1 (มกราคม – มิถุนายน) พ.ศ. 2568

ISSN: 2985-2919 (Online)

บทวิจารณ์หนังสือ: The Posthuman by Rosi Braidotti

ภัทรพล เป็งวัฒน์ — Sun, 29 Jun 2025 00:00:00 +0700

ท่ามกลางสถานการณ์วิกฤตที่เกิดขึ้นทั่วโลก ไม่ว่าจะเป็นเหตุการณ์สารพิษที่ปนเปื้อนในแม่น้ำกก ที่ส่งผลกระทบต่อชีวิตทุกชีวิตที่อาศัยและดำรงชีพจากน้ำกก ในแง่นี้รวมถึงพืช สัตว์ และสิ่งมีชีวิตอินทรีย์อื่น ๆ ปรากฏการณ์การเข้ามาท้าทายบทบาทของมนุษย์ในอุตสาหกรรมแรงงานทั่วโลกโดยปัญญาประดิษฐ์ที่ถูกพัฒนาจนผู้นำทางเทคโนโลยีลงความเห็นว่าควรชะงัดการพัฒนาปัญญาประดิษฐ์ไปก่อนด้วยความกลัวว่าจะเกิดความสำนึกที่ทัดเทียมมนุษย์ รวมถึงภาวะสงครามและสถานการณ์ที่มีแนวโน้มนำไปสู่การเกิดสงครามที่เกิดขึ้นเกือบทุกมุมโลก รัสเซีย-ยูเครน อิสราเอล-ปาเลสไตน์ ปากีสถาน-อินเดีย หรือแม้กระทั่ง ไทยและกัมพูชา ตัวอย่างของวิกฤตการณ์เหล่านี้ล้วนเกิดขึ้นมาจากการมองเห็นแบบแยกขาดระหว่างความเป็นฉัน และ ความเป็นคนอื่น/ผู้อื่น ที่เป็นผลผลิตจากความคิดแบบทวิภาวะ มุมมองเช่นนี้ส่งผลทั้งด้านเศรษฐกิจ การเมือง และสังคมอย่างเห็นได้ชัด ทางออกหนึ่งที่จะแก้ไขมุมมองหรือปรับเปลี่ยนการรับรู้แบบทวิภาวะได้ คือ การมุ่งเข้าไปทำความเข้าใจภาวะความหลากหลายที่ถูกเสนอไว้ภายใต้กรอบคิดแบบหลังมนุษยนิยม ดังนั้นคงไม่ช้าไปที่จะเอื้อมหยิบหนังสือวิชาการชิ้นสำคัญอย่าง The Posthuman โดยโรซี่ ไบรดอตติ (Rosi Braidotti)
มาปริทัศน์และวิจารณ์ในเชิงวิชาการ หนังสือเล่มนี้เป็นงานชิ้นโดดเด่นเล่มหนึ่งที่แสดงให้เห็นภาพรวมของแนวคิดหลังมนุษยนิยม ในบทวิจารณ์ชิ้นนี้ ผู้เขียนใช้หนังสือฉบับตีพิมพ์ครั้งที่ 1 ปี ค.ศ. 2013 สำนักพิมพ์ Polity Press จำนวนหน้าทั้งสิ้น 229 หน้า

คำแนะนำสำหรับผู้เขียน

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. ปิยะมาศ ใจไฝ่ — Sun, 29 Jun 2025 00:00:00 +0700

การรู้คิดของโรโบคอป: การวิเคราะห์การดำรงอยู่ของโรโบคอปผ่าน มุมมองการรู้คิดยืดขยาย

Pattarapol Pengwat — Sun, 29 Jun 2025 00:00:00 +0700

บทความนี้มุ่งเน้นไปที่การวิเคราะห์เชิงปรัชญาโดยใช้แนวคิดการรู้คิดยืดขยายในการวิเคราะห์การดำรงอยู่ของโรโบคอปในภาพยนตร์ RoboCop (2014) ผู้เขียนเริ่มต้นบทความโดยนำเสนออิทธิพลของเทคโนโลยีที่มีต่อมนุษย์ในยุคปัจจุบัน ผู้เขียนได้นำเสนออรรถบทโดยย่นย่อของการดำรงอยู่ของเมอร์ฟี่ ตัวเอกในภาพยนตร์ผู้ถูกดัดแปลงร่างผ่านกระบวนการทางเทคโนโลยี กระบวนการดังกล่าวทำให้เมอร์ฟี่ดำรงอยู่ในร่างกายที่เป็นการประกอบกันขึ้นจากร่างกายทางชีววิทยาและร่างกายแบบหุ่นยนต์ รวมทั้งเขายังถูกควบคุมจัดการโดยโปรแกรมปัญญาประดิษฐ์ จากนั้นผู้เขียนได้นำเสนอประเด็นโต้แย้งว่าด้วยความสำนึกและตัวตนระหว่างข้อเสนอของแดเนียล เดนเน็ตต์ และข้อเสนอของฮิวเบิร์ต เดรย์ฟัส และ ข้อโต้แย้งที่น่าสนใจจาก อัลวา โนเอ ในส่วนท้ายผู้เขียนได้เสนอมุมมองที่แตกต่างออกไป กล่าวคือ หากเราใช้มุมมองแนวคิดการรู้คิดยืดในการวิเคราะห์การดำรงอยู่ของโรโบคอป แสดงให้เห็นว่า เมอร์ฟี่ไม่ได้เป็นบุคคลคนเดียวกันกับเมอร์ฟี่ในฐานะบุคคลที่ไม่ผ่านการดัดแปลงใด ๆ นอกจากนี้ ตัวตนของเมอร์ฟี่ไม่ได้มีอยู่มาตั้งแต่แรกเริ่ม เมอร์ฟี่เป็นการดำรงอยู่แบบ soft selves ซึ่งเป็นการดำรงอยู่ที่เตรียมพร้อมพร้อมรับการปรับเปลี่ยนโครงร่างสัณฐานและประกอบร่างรวมองค์ประกอบในรูปแบบที่ไม่เป็นชีววิทยาและเป็นชีววิทยาเข้าด้วยกันอย่างเป็นพลวัต ในทางหนึ่ง อาจกล่าวได้ว่า การดำรงอยู่ของเมอร์ฟี่เป็นการดำรงอยู่ที่มีตัวตนแบบไม่ถาวรซึ่งเมอร์ฟี่เคยเป็นเมอร์ฟี่ในฐานะบุคคล เมอร์ฟี่เคยเป็นเมอร์ฟี่ในฐานะโรโบคอป และ เมอร์ฟี่สามารถดำรงอยู่ได้ในรูปแบบแตกต่างหลากหลายภายใต้การดำรงอยู่ที่เปลี่ยนแปลงได้ไม่หยุดนิ่ง หากเมอร์ฟี่ถูกประกอบร่างเข้ากับเทคโนโลยีใหม่ประเภทอื่นในอนาคต

ศิลปะ: ความจริง ความดี และความงามี

วรรณวิสาข์ ไชยโย — Sun, 29 Jun 2025 00:00:00 +0700

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาประเด็นความสัมพันธ์ระหว่างศิลปะกับความจริง ความดี และความงาม และทำให้เกิดความตระหนักถึงบทบาทของศิลปะที่มีผลต่อชีวิตความเป็นอยู่ของมนุษย์ จากการศึกษาพบว่า ความสัมพันธ์ระหว่างศิลปะกับความจริง ศิลปะทำให้มนุษย์สามารถเข้าถึงความจริงในฐานะการมองโลกและชีวิตตามสภาพความเป็นจริง ความสัมพันธ์ระหว่างศิลปะกับความดี ศิลปะเป็นเครื่องมือรับใช้ศีลธรรมและส่งเสริมให้เป็นคนดีมีศีลธรรม และความสัมพันธ์ระหว่างศิลปะกับความงาม ศิลปะเป็นสิ่งที่มีคุณค่าในตัวเอง ศิลปะไม่ได้สร้างขึ้นมาเพื่อเป็นเครื่องมือรับใช้สิ่งอื่นใด ศิลปะสร้างขึ้นเพื่อความงาม ความเพลิดเพลินใจเท่านั้น อย่างไรก็ตาม ศิลปะไม่จำเป็นต้องมีความสัมพันธ์กับคุณค่าแบบใดแบบหนึ่งเท่านั้น การที่จะเข้าใจงานศิลปะได้ดีจึงจำเป็นต้องมองให้มากกว่าหนึ่งมุมและพิจารณาคุณค่าอื่น ๆ ด้วย ศิลปะจึงเป็นสะพานเชื่อมให้เข้าถึงความจริง ความดี และความงาม ในเอกภาพเดียวกัน

ข้อดีและความเสี่ยงในการใช้ ChatGPT เพื่อการเข้าถึงพระไตรปิฎก

โสภณ เทียนศริ, พระเมธีวรญาณ — Sun, 29 Jun 2025 00:00:00 +0700

บทความวิชาการนี้ต้องการศึกษาและอธิบายให้เห็นถึงข้อดีบนความเสี่ยง ChatGPT เพื่อการเข้าถึงพระไตรปิฎก ผู้เขียนได้เสนอในข้อดีไว้ 3 ประการ ข้อแรก เพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการเผยแผ่พระธรรมคำสอนที่เข้าถึงได้ง่ายและไม่จำกัดเวลา แต่ข้อจำกัดที่เป็นความเสี่ยงที่นำข้อมูลที่บิดเบือนในพระไตรปิฎกนำไปใช้ในทางที่ผิด อาจจะทำให้เป็นการเผยแพร่ข้อมูลเท็จ ถือเป็นอันตรายต่อพระพุทธศาสนาอย่างยิ่ง ข้อที่สอง
การเชื่อมต่อกับแพลตฟอร์มข้อมูลต่างๆ ในแบบเรียลไทม์ ข้อสุดท้าย ChatGPT สามารถในการเรียนรู้และเลียนแบบพฤติกรรมเข้าใจภาษาธรรมชาติได้เสมือนมนุษย์ แต่ยังมีสิ่งที่ ChatGPT ยังไม่สามารถเข้าถึงพระไตรปิฎกด้วยสัจธรรมจริงในหลักธรรมว่าอะไร คือความดี อะไรคือความชั่ว อะไรคือสิ่งที่ควรทำหรือไม่ควรทำ และรวมถึงในสิ่งที่เป็นเป้าหมายสูงสุดในพระพุทธศาสนา ฉะนั้น ข้อดีบนความเสี่ยงด้วยเจตนาของผู้ใช้งาน ChatGPT ปัญญาประดิษฐ์ ซึ่งต้องยอมรับว่ามีทั้งคุณและโทษ เพื่อหาจุดกี่งกลางระหว่างปัญญาประดิษฐ์เพื่อเข้าถึงปัญญาแท้ที่มีอยู่ในพระไตรปิฎก

ศึกษาวิเคราะห์คำอธิบายหสิตุปาทจิตในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท

พระมหาไวทย์ชนินทร์ มีสุวรรณ — Sun, 29 Jun 2025 00:00:00 +0700

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความเป็นมาและบริบทของ หสิตุปปาทจิต หรือ “จิตที่ทำให้เกิดการยิ้ม” ซึ่งเป็นแนวคิดที่ปรากฏในคัมภีร์อภิธรรมยุคหลัง โดยเฉพาะในคัมภีร์อรรถกถา 1) เพื่อชี้ให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงทางแนวคิดและการใช้ศัพท์เกี่ยวกับพฤติกรรมการยิ้มของพระอรหันต์และพระพุทธเจ้า ในพระพุทธศาสนาเถรวาท 2) เพื่อวิเคราะห์เชิงนิรุกติและความหมายของคำว่า หสิตุปปาทจิต ทั้งในเชิงรูปศัพท์และบริบททางคัมภีร์ 3) เพื่อเปรียบเทียบแนวคิดเรื่อง “การยิ้มของพระอรหันต์และพระพุทธเจ้า” ที่ปรากฏในพระไตรปิฎก กับคำอธิบายในคัมภีร์อรรถกถาและคัมภีร์นาฏยะ 4) เพื่อชี้ให้เห็นพัฒนาการของแนวคิดเกี่ยวกับจิตที่ไม่ประกอบด้วยกิเลส โดยเฉพาะกรณี หสิตุปปาทจิต ซึ่งอธิบายว่าเป็นจิตอเหตุกะของพระอรหันต์ที่ทำให้เกิดรอยยิ้มอันบริสุทธิ์ การศึกษานี้ใช้วิธีวิจัยเชิงเอกสาร โดยศึกษาต้นฉบับพระไตรปิฎกภาษาบาลี คัมภีร์อรรถกถา คัมภีร์ สุโพธาลังการ ตลอดจนคัมภีร์สันสกฤต เช่น นาฏยศาสตร์ของภรตมุนี รวมถึงวรรณกรรมแนวโวหารศาสตร์ยุคหลัง เพื่อเปรียบเทียบการใช้ศัพท์ สิตะ และ หสิตะ ในการอธิบายการแย้มของพระพุทธเจ้าและพระอรหันต์ พร้อมทั้งสังเคราะห์ข้อสันนิษฐานเกี่ยวกับภูมิหลังทางวิชาการที่อาจส่งผลต่อการกำหนดแนวคิดเรื่อง หสิตุปปาทจิต การศึกษานี้ชี้ให้เห็นถึงพลวัตของแนวคิดทางอภิธรรมในยุคหลังพุทธกาล รวมถึงอิทธิพลของวรรณคดีสันสกฤตต่อคัมภีร์บาลี และการตีความปรากฏการณ์ทางจิตวิญญาณในหมู่พระอรหันต์อย่างมีระบบมากขึ้นในสายอภิธรรม

มโนทัศน์เรื่องชี่ในคัมภีร์เต๋าเต๋อจิง

วนัสนันท์ ขุนพล — Sun, 29 Jun 2025 00:00:00 +0700

บทความนี้มุ่งศึกษามโนทัศน์ ชี่ ในฐานะแนวคิดทางอภิปรัชญาที่ใช้อธิบายการมีอยู่ของโลกและสรรพสิ่ง โดยเฉพาะปรัชญาเต๋าในคัมภีร์เต๋าเต๋อจิงที่มองมรรควิธี (เต๋า) เข้าถึงความจริงของโลกและสรรพสิ่งที่เป็นวิถีแห่งธรรมชาติอันยิ่งใหญ่ เชื่อว่าสรรพสิ่งกำเนิดขึ้นและดำเนินไปในจักรวาล กล่าวคือ มองว่าการที่มนุษย์จะดำเนินชีวิตได้อย่างสอดคล้องกลมกลืนกับเต๋าอันยิ่งใหญ่จะต้องเข้าใจความเป็นจริงของวิถีธรรมชาติและความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับโลก ซึ่งไม่เพียงมโนทัศน์ชี่จะสามารถอธิบาย การดำเนินไปของโลกและสรรพสิ่ง มโนทัศน์นี้ยังมีส่วนตีความระบบ ความหมาย และสัญลักษณ์ต่างๆของปรัชญาเต๋าอันมีลักษณะเป็นเอกภาพ เพื่อแสดงความสัมพันธ์และเปรียบเทียบแนวคิดของเล่าจื๊อกับแนวคิดอื่นที่เกี่ยวข้องได้ชัดเจนมากขึ้น บทความนี้จะศึกษามโนทัศน์ ชี่ (Ch’i/Qi) จากบริบทในคัมภีร์ เต๋าเต๋อจิง โดยจะแสดงความคิดเห็นของนักวิชาการที่มีต่อมโนทัศน์นี้ รวมทั้งทัศนะของผู้เขียนเองด้วย