วารสารประวัติศาสตร์ ธรรมศาสตร์

กองบรรณาธิการ

กองบรรณาธิการ วารสารประวัติศาสตร์ มธ — 2025-12-06

บทบรรณาธิการ

จุฬาพร เอื้อรักสกุล — 2025-12-06

สารบัญ

กองบรรณาธิการ วารสารประวัติศาสตร์ มธ — 2025-12-06

การเดินทางเยือนสเปนของจอมพล ป. พิบูลสงครามกับการกระชับความสัมพันธ์ทางการทูตระหว่างไทยและสเปนในยุคต้นสงครามเย็น

เทพ บุญตานนท์ — 2025-12-06

งานวิจัยนี้มุ่งศึกษาการกระชับความสัมพันธ์ระหว่างไทยและสเปนในยุคต้นสงครามเย็นผ่านการเดินทางเยือนสเปนอย่างเป็นทางการของจอมพล ป. พิบูลสงครามใน พ.ศ. 2498 หลังจากที่สหรัฐอเมริกาได้หันมากระชับความสัมพันธ์กับสเปนเนื่องจากต้องการสกัดกั้นการขยายตัวของลัทธิคอมมิวนิสต์ในยุโรป รัฐบาลไทยซึ่งดำเนินการต่างประเทศตามสหรัฐอเมริกาก็ได้เริ่มต้นกระชับความสัมพันธ์กับสเปนเช่นเดียวกัน ซึ่งหนึ่งในนโยบายสำคัญก็คือการเดินทางเยือนสเปนอย่างเป็นทางการของจอมพล ป. พิบูลสงคราม ใน พ.ศ. 2498 ไทยและสเปนต่างมีนโยบายต่อต้านคอมมิวนิสต์ตามนโยบายของสหรัฐอเมริกา เพื่อเสริมสร้างความสัมพันธ์จอมพล ป. ตัดสินใจกระชับความสัมพันธ์ทางการทูตกับสเปนทั้งการเปิดสถานทูตไทยประจำกรุงมาดริดขึ้นใน พ.ศ. 2493 และการส่งข้าราชการเดินทางไปเยือนสเปน จนกระทั่งใน พ.ศ. 2498 จอมพล ป. และท่านผู้หญิงละเอียด พิบูลสงครามและคณะตัดสินใจเดินทางไปเยือนสเปนเพื่อเข้าพบจอมพลฟรานซิสโก ฟรังโกด้วยตนเอง โดยในระหว่างการเยือนประเทศสเปน นายกรัฐมนตรีได้ขอพระราชทานเครื่องราชย์อิสริยาภรณ์ให้แก่จอมพลฟรังโกและข้าราชการชาวสเปน การเดินทางไปเยือนของจอมพล ป. ได้รับการต้อนรับเป็นอย่างดีจากรัฐบาลสเปนที่มุ่งหวังว่าจะผูกสัมพันธ์กับรัฐบาลไทย ซึ่งสุดท้ายแล้วในปีเดียวกันนี้เองรัฐบาลไทยได้ตัดสินใจสนับสนุนสเปนให้เป็นสมาชิกองค์การสหประชาชาติ

มหามิตรรัสเซีย : กรอบการคิดติดกลุ่มกับการตัดสินใจด้านนโยบายต่างประเทศของชนชั้นนำไทยและรัสเซียช่วง ค.ศ. 1893-1904

ปราน จินตะเวช — 2025-12-06

บทความนี้มุ่งศึกษาสาเหตุที่ทำให้เกิดการสถาปนาความสัมพันธ์ระหว่างไทยกับรัสเซีย แม้ว่าจะมีงานวิชาการจำนวนมากศึกษาประเด็นนี้มาอย่างยาวนานและลึกซึ้ง ทั้งโดยนักวิชาการชาวไทยและต่างประเทศ อย่างไรก็ดี กรอบการศึกษาที่ผ่านมามักอิงกับกรอบคิดแบบสภาพจริงนิยม ในการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ หรือศึกษาผ่านมุมมองของชาติใดชาติหนึ่ง บทความนี้จึงมุ่งศึกษาปัจจัยแวดล้อมต่าง ๆ ผ่านหลักฐานร่วมสมัย เช่น พระราชหัตถเลขารัชกาลที่ 5 เอกสารกระทรวงการต่างประเทศของอังกฤษ บันทึกส่วนตัว เป็นต้น ที่นำมาสู่นโยบายต่างประเทศของทั้งไทยและรัสเซีย โดยเฉพาะบุคคลที่มีส่วนเกี่ยวข้องในการตัดสินใจนโยบาย จากการศึกษาผ่านกรอบดังกล่าว จากหลักฐานข้างต้น บทความนี้ชี้ให้เห็นว่า ในช่วงระหว่างปี ค.ศ. 1893-1904 ชนชั้นนำไทยและรัสเซีย แม้จะมีเหตุผลที่แตกต่างกัน แต่ต่างเห็นว่าการสถาปนาความสัมพันธ์ระหว่างกันจะนำมาซึ่งการบรรลุเป้าหมายหลักในด้านการต่างประเทศ ด้านไทยคือความต้องการบรรลุการเจรจากับฝรั่งเศส หลังวิกฤตปากน้ำ ส่วนรัสเซียนั้นคือการขยายอิทธิพลเข้ามาในตะวันออกไกล อย่างไรก็ตาม การสถาปนาความสัมพันธ์ไทย-รัสเซียกลับไม่ได้ให้ผลลัพธ์ดังที่ทั้งสองประเทศคาดหวังไว้นัก

ทวิลักษณ์พัฒนาการทางการเมืองของเมืองขุขันธ์ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 24-25

บริพัตร อินปาต๊ะ — 2025-12-06

บทความนี้ต้องการเสนอว่า ลักษณะภูมิศาสตร์ของพื้นที่ขุขันธ์ที่ตั้งอยู่บนที่ราบใกล้แนวทิวเขาพนมดงรักทำให้รูปแบบการดำเนินชีวิตและการสร้างสังคมของขุขันธ์มีลักษณะทวิลักษณ์ รูปแบบดังกล่าวทำให้ชุมชนในพื้นที่ของขุขันธ์ปรากฏออกมาทั้งรูปแบบของชุมชนเมือง ขณะเดียวกันก็มีชุมชนในลักษณะของผู้หลีกหนีรัฐปรากฏควบคู่กัน แต่รูปแบบการตั้งชุมชนและการดำเนินกิจการทางการเมืองในท้องที่เกิดความเปลี่ยนแปลงภายใต้การสลายตัวของหน่วยการเมืองขนาดใหญ่ที่เกิดขึ้นราวช่วงพุทธศตวรรษที่ 19 และนำไปสู่สภาพสุญญากาศทางการเมืองในพื้นที่ ซึ่งทำให้ชุมชนเมืองหดตัวลง แต่เปิดโอกาสให้ชุมชนของผู้หลีกหนีรัฐขยายตัวขึ้น จุดเปลี่ยนสำคัญอีกจังหวะหนึ่งสำหรับท้องที่คือการขยายอิทธิพลของสยามที่เข้ามาในช่วงต้นพุทธศตวรรษที่ 24 ส่งผลให้เกิดการสถาปนาเมืองขุขันธ์ในรูปแบบศักดินาเพื่อควบคุมพื้นที่ แต่ด้วยสภาพรูปแบบทางการเมืองของท้องที่ที่แต่เดิมไม่เอื้อให้กลุ่มชนชั้นนำกลุ่มใดกลุ่มหนึ่งมีอำนาจอย่างล้นพ้นเหนือกลุ่มอื่น จึงทำให้กิจการทางการเมืองของขุขันธ์มีปัญหาความขัดแย้งภายในและความคลุมเครือในพื้นที่ทางอำนาจ หลังสงครามคราวเจ้าอนุวงศ์เวียงจันทน์ เมื่อสยามพยายามเข้ามากระชับอำนาจเพื่อรักษาผลประโยชน์ในท้องที่มากขึ้น อำนาจทางการเมืองและการดำเนินกิจการของขุขันธ์จึงเริ่มเป็นระบบระเบียบที่ชัดเจน ถือเป็นการปรับเปลี่ยนรูปแบบอำนาจภายในของขุขันธ์และทำให้ขุขันธ์กลายเป็นบูรณภาพเดียวกันกับสยามอย่างชัดเจนยิ่งขึ้น นำไปสู่กระบวนการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองในลักษณะเดียวกันกับหัวเมืองอื่นในพื้นที่ภาคอีสานของไทย

วันครู หนังสือประวัติครู และพระราชดำรัส : การสร้างอัตลักษณ์ให้แก่อาชีพครู พ.ศ. 2500-2520

ภานุพงศ์ สิทธิสาร — 2025-12-06

บทความนี้ต้องการเผยกระบวนการสร้างอัตลักษณ์อนุรักษนิยมแก่ครูไทย พ.ศ. 2500-2520 ระหว่างที่รัฐไทยกำลังเปลี่ยนผ่านสู่การก่อร่างฉันทามติทางการเมืองให้สถาบันกษัตริย์กลายเป็นองค์ประธานของความดีงามชี้ถูกผิดแก้ปัญหาต่าง ๆ ในชาติบ้านเมือง โดยมีครูเป็นฐานมวลชนสนับสนุนจากการสมาทานอัตลักษณ์และอุดมการณ์อนุรักษนิยม/กษัตริยนิยม โดยพิจารณาผ่านการจัดกิจกรรมงานวันครูและหนังสือประวัติครู ที่สอดแทรกประวัติชีวิตครูตัวอย่าง (ครูดีที่พึงประสงค์) ตลอดจนพระราชดำรัสในหลวง รัชกาลที่ 9 พระราชทานแก่คณะครูอาวุโสเข้าเฝ้าฯ รับพระราชทานเครื่องหมายเชิดชูเกียรติ ถือเป็นกลไกอำนาจทางวัฒนธรรมที่รัฐช่วงใช้ควบคุมอาชีพครูตลอดสองทศวรรษ

พระวอพระตาในเอกสารประวัติศาสตร์ลาว

สุธิดา ตันเลิศ — 2025-12-06

บทความวิจัยนี้ต้องการสืบค้นประวัติศาสตร์พระวอพระตาในเอกสารประวัติศาสตร์ลาว ช่วง พ.ศ. 2243-2566 โดยศึกษาและวิเคราะห์ชุดเอกสารทางประวัติศาสตร์ 3 กลุ่ม ได้แก่ เอกสารชั้นต้น เอกสารชั้นรองและเอกสารร่วมสมัยที่เกี่ยวข้อง ผลวิจัยพบว่าเรื่องราวของพระวอพระตาในเอกสารประวัติศาสตร์ลาวในพื้นที่สองฝั่งโขง ตามห้วงเวลาประวัติศาสตร์ 4 สมัย สมัยอาณาจักรล้านช้าง (พ.ศ. 1896-2436) พระวอพระตามีฐานะเป็นนักรบ และวีรบุรุษ สมัยอาณานิคม (พ.ศ. 2436-2496) พระวอพระตาถูกตีตราให้เป็นคนอกตัญญู สมัยราชอาณาจักรลาว (พ.ศ. 2496-2518) พื้นที่ฝั่งตะวันตกแม่น้ำโขงหรือฝั่งขวาแม่น้ำโขงสืบสานเรื่องเล่าพระวอพระตาในฐานะนักรบ และวีรบุรุษ บรรพชนเมืองอุบล สมัยสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว (วันที่ 2 ธันวาคม 2518 ถึงปัจจุบัน) พื้นที่ฝั่งตะวันตกแม่น้ำโขงแก้ต่างแทนพระวอพระตาว่าไม่ใช่คนอกตัญญู ส่วนรัฐลาวพัฒนาเรื่องเล่าประวอพระตาให้เป็นส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์ชาติลาวในฐานะ “กบฏในยุคล้านช้าง”