ศิลปะการออกแบบแผนที่โบราณในสมุดภาพไตรภูมิฉบับกรุงศรีอยุธยา ฉบับกรุงธนบุรี

Abstract

แผนที่โบราณที่ปรากฏในสมุดภาพไตรภูมิเป็นหนึ่งในแบบแผนการเขียนสมุดภาพไตรภูมิที่สืบต่อกันมา ดังจะพบว่าผู้สร้างได้เขียนภาพทะเลชายฝั่งของประเทศสยาม ภาพแสดงการเดินทางเรือพาณิชย์ (เรือสำเภา) ไปยังทะเลสำคัญอย่างคาบสมุทรอินเดีย มีลักษณะการวาดภาพร่วมกับข้อความเป็นการนำเสนอประสบการณ์การท่องเที่ยวไปยังสถานที่ต่าง ๆ โดยกล่าวถึงระยะทางที่ยาวไกล   มีหน่วยนับเป็นโยชน์ (1 โยชน์เท่ากับ 16 กิโลเมตร) แผนที่โบราณเหล่านั้นจึงเป็นสัญลักษณ์ของบันทึกการเดินทางมากกว่าแสดงความถูกต้องตามหลักของแผนที่

                      ข้อจำกัดของหน้ากระดาษที่เขียนเพียงหนึ่งพับกระดาษสมุด ส่งผลให้การออกแบบแผนที่โบราณแต่ละฉากจำเป็นต้องใช้ศิลปะของการลดทอนและการแต่งเติมซึ่งเป็นส่วนหนึ่งในทฤษฎีแห่งองค์ประกอบศิลปะที่ผู้สร้างสรรค์หรือจิตรกรนำไปใช้ในงานสร้างสรรค์เสมอมา ดังเช่น การวาดภาพแผ่นดินด้วยลายเส้นอย่างง่ายเป็นรูปทรงเรขาคณิตและเขียนข้อความกำกับ การลดทอนผิวน้ำใน    บางฉากที่เขียนเพียงพื้นที่ว่างที่แสดงความกว้างไกลของมหาสมุทร การวาดลายเส้นของคลื่นน้ำ    ลำคลองที่ไหลเป็นทางยาวหล่อเลี้ยงตั้งแต่ต้นเรื่องของภาพแผนที่ไปจนสิ้นสุดภาพที่หน้าของนิทาน ทศชาติชาดก

                      ศิลปะการออกแบบแผนที่โบราณในสมุดภาพไตรภูมิฉบับกรุงศรีอยุธยา-ฉบับกรุงธนบุรี ยังแสดงให้เห็นถึงการประสานกันของทัศนธาตุ เพื่อให้เกิดเป็นความเคลื่อนไหวและเกิดช่องไฟซึ่งเป็นภาษาภาพที่บอกเล่าหลากหลายเรื่องภายใต้ผืนภาพเดียวกันโดยมีองค์ประกอบของแม่น้ำเชื่อมรอยต่อของทุกฉากทุกตอนไว้จนตลอดเล่ม