การจัดการความรู้เพื่อสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นสำหรับสมุนไพรไทยในตำบลดอนสักอำเภอดอนสักจังหวัดสุราษฎร์ธานี

บทคัดย่อ

     การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสภาพการจัดการความรู้ด้านสมุนไพรไทยในตำบลดอนสัก อำเภอดอนสัก จังหวัดสุราษฎร์ธานี เพื่อจัดหมวดหมู่ ผสานความรู้ บันทึกและถ่ายทอดองค์ความรู้จากภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านสมุนไพรในตำบลดอนสัก อำเภอดอนสัก จังหวัดสุราษฎร์ธานี ให้เป็นระบบ และเพื่อพัฒนาการแปรรูปสมุนไพรให้เป็นผลิตภัณฑ์ของชุมชน กลุ่มตัวอย่าง ได้แก่ ผู้ให้ข้อมูลหลัก ผู้นำชุมชนหมู่บ้าน จำนวน 13 ราย ปราชญ์ชาวบ้าน จำนวน 13 ราย และตัวแทนชุมชน จำนวน 39 ราย ใช้การสุ่มแบบเจาะจง โดยศึกษาข้อมูลทั้งปฐมภูมิและทุติยภูมิ มีแบบสอบถามและแบบสัมภาษณ์เป็นเครื่องมือในการเก็บรวบรวมข้อมูล วิเคราะห์ข้อมูลทั้งเนื้อหาและการใช้สถิติ ได้แก่ ค่าร้อยละ ค่าเฉลี่ย และส่วนเบี่ยงเบน

มาตรฐาน พบว่าสภาพการจัดการความรู้ด้านสมุนไพรในพื้นที่ตำบลดอนสัก มีแพทย์แผนไทยที่รักษาด้วยสมุนไพรที่มีความเชี่ยวชาญแตกต่างกันไป การถ่ายทอดความรู้มีทั้งการสืบทอดจากบรรพบุรุษและส่งต่อจากรุ่นสู่รุ่น และถ่ายทอดความรู้ให้แก่ผู้ที่สนใจทั่วไป

            พืชสมุนไพรในพื้นที่ตำบลดอนสักมีทั้งพืชสมุนไพรที่เกิดตามธรรมชาติบริเวณพื้นที่ชายฝั่ง และพืชสมุนไพรที่ปลูกขึ้น ในการจัดหมวดหมู่ ผสานความรู้ บันทึกและถ่ายทอดองค์ความรู้จากภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านสมุนไพร ได้จัดหมวดหมู่พืชสมุนไพรที่เกิดตามธรรมชาติบริเวณพื้นที่ชายฝั่งโดยจำแนกประเภทตามโรคที่ใช้สมุนไพรรักษา ได้แก่ 1) ท้องร่วง บิด อาเจียน ใช้โกงกางใบเล็ก  น้ำจากเปลือกใช้กิน โกงกางใบใหญ่ นำเปลือกมาต้มน้ำรับประทาน ตะบูนขาว นำเปลือกและเมล็ดมาต้ม ตะบูนดำ ใช้ผลต้มกับน้ำดื่ม  โปรงขาว นำเปลือกมาต้ม 2) การชะล้างแผล ห้ามเลือด สมานแผล ใช้โกงกางใบเล็ก นำเปลือกมาตำให้ละเอียด โกงกางใบใหญ่ นำเปลือกมาต้มน้ำล้างบาดแผล ตะบูนขาว นำเปลือกและเมล็ดมาต้ม ตะบูนดำ ใช้เปลือกและผลต้ม แล้วนำมาตำให้ละเอียด ขี้เหล็กย่าน ใช้ใบตำพอกตามบาดแผล 3) ขับลม ฟอกเลือด ขับเลือดเสีย ใช้ตาตุ่มทะเล  แก่นไม้ใช้เป็นส่วนผสมในการปรุงยา แสมขาว แก่นมีรสเค็มเฝื่อน ใช้ต้มกับน้ำแก้ลมในกระดูก 4) ถอนพิษ ขับสารพิษ  ใช้รางจืด นำใบสดมาคั้นผสมกับน้ำซาวข้าว กรองเอาแต่น้ำดื่ม ผักบุ้งต้นสดหรือต้ม นำน้ำมาดื่มขับสารพิษ 5) หัวใจพิการ ใช้เต่าร้างแดง นำหัวและรากมาต้มกับน้ำ ดื่มเป็นยาแก้ตับทรุด ช่วยดับพิษที่ตับและปอด 6) นิ่ว ริดสีดวง ใช้ขลู่ นำใบสดมาคั้นน้ำดื่ม 7) ตับอักเสบ ใช้รังไก่ รากเป็นยาดับพิษไข้ รักษาอาการไอเป็นโลหิต และตับอักเสบ  ส่วนการแปรรูปสมุนไพรท้องถิ่นให้เป็นน้ำสมุนไพร ได้แก่ น้ำกระเจี๊ยบ น้ำอัญชัน น้ำตะไคร้ น้ำมะม่วงหาวมะนาวโห่ น้ำรางจืด สามารถรับประทานได้ทุกเพศทุกวัย เหมาะสมให้เป็นผลิตภัณฑ์ชุมชน