การล้อเลียนงานอันมีลิขสิทธิ์กับกฎหมายลิขสิทธิ์ไทย: กรณีศึกษาปัญหาการตีความว่าด้วยการใช้งานที่เป็นธรรม

Abstract

              การล้อเลียนงานอันมีลิขสิทธิ์ของบุคคลอื่น (“parody”) เป็นประเด็นปัญหาในทางกฎหมายลิขสิทธิ์ที่ได้รับความสนใจในแวดวงกฎหมายและแวดวงวิชาการในประเทศไทยมาอย่างยาวนาน ประเด็นที่ได้รับการถกเถียงกันอยู่บ่อยครั้งก็คือ “parody” (1) เป็นการทำซ้ำหรือดัดแปลงที่มีลักษณะเป็นการละเมิดลิขสิทธิ์หรือไม่ และ (2) เป็นการกระทำที่ได้รับยกเว้นตาม พ.ร.บ.ลิขสิทธิ์ พ.ศ.2537 (ตามที่แก้ไขแล้ว) หรือไม่ นักกฎหมายส่วนใหญ่เห็นว่า “parody” เป็นการกระทำที่ละเมิดลิขสิทธิ์ ถ้าไม่ได้รับความยินยอมจากเจ้าของหรือผู้สร้างสรรค์งานนั้น เพราะการล้อเลียนงานของบุคคลใดย่อมต้องทำซ้ำหรือดัดแปลงงานของบุคคลนั้นเพื่อให้ผู้รับสารสามารถเข้าใจได้ว่าเป็นการล้อเลียนงานใด ประเด็นที่ยังต้องถกเถียงกันจึงอยู่ที่ “การล้อเลียนดังกล่าวสามารถได้รับการยกเว้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งตามมาตรา 32 ของกฎหมายลิขสิทธิ์ไทยหรือไม่”

               ด้วยพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ฉบับปัจจุบัน มิได้บัญญัติอย่างชัดแจ้งให้ “parody” เป็นการกระทำ ที่ได้รับการยกเว้นว่าไม่ละเมิดลิขสิทธิ์ ทำให้การอภิปรายเกี่ยวกับเรื่องนี้อยู่ในบริบทของการใช้และการตีความสถานะของมาตรา 32 ซึ่งนักกฎหมายมีความเห็นในประเด็นนี้ต่างกันออกไปเป็นสองกลุ่มความเห็น

                บทความฉบับนี้เสนอแนวทางการตีความสถานะของมาตรา 32 อันเกี่ยวกับกรณีของ parody ภายใต้กรอบความตกลงระหว่างประเทศ ซึ่งได้แก่ Berne Convention และ TRIPS (โดยเฉพาะอย่างยิ่ง Article 13) โดยพิจารณาถึงหลักการตีความสนธิสัญญาภายใต้อนุสัญญา กรุงเวียนนาว่าด้วยกฎหมายสนธิสัญญา (Vienna Convention on the Law of Treaties) การตีความเช่นนี้เป็นอีกมุมมอง/ทัศนะหนึ่งและนำไปสู่ความเห็นที่ว่า การตีความมาตรา 32 ควรเป็นไปตามพันธกรณีระหว่างประเทศที่เกี่ยวข้อง เมื่อเป็นเช่นนั้น parody ไม่อาจอาศัยข้อยกเว้นว่าด้วยการใช้ ที่เป็นธรรมตามกฎหมายลิขสิทธิ์ไทยได้