กระบวนการไกล่เกลี่ย: ปัญหาและบทบาทของศาล ในการส่งเสริมการระงับข้อพิพาทภายใต้กฎหมายไทย
Article Sidebar
Main Article Content
Abstract
กระบวนการไกล่เกลี่ยเป็นกลไกสำคัญในการระงับข้อพิพาทที่ช่วยลดภาระของศาล ลดต้นทุนของคู่กรณี และเพิ่มประสิทธิภาพของกระบวนการยุติธรรม อย่างไรก็ตาม แม้กฎหมายไทย เช่น พระราชบัญญัติการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท พ.ศ. 2562 และประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่งมาตรา 20 ตรี จะกำ หนดให้มีการไกล่เกลี่ยทั้งก่อนและระหว่างการดำ เนินคดี แต่กลับพบว่า การบังคับใช้ข้อตกลงที่เกิดจากการไกล่เกลี่ยยังมีข้อจำกัด ทำ ให้คู่กรณีบางฝ่ายไม่มั่นใจในประสิทธิภาพของกระบวนการดังกล่าว นอกจากนี้ การไกล่เกลี่ยในไทยยังเป็นไปบนพื้นฐานของความสมัครใจ ส่งผลให้หลายกรณีที่มีศักยภาพในการระงับข้อพิพาทด้วยวิธีดังกล่าวไม่สามารถดำ เนินการได้เนื่องจากฝ่ายหนึ่งปฏิเสธการเข้าร่วม
เมื่อเปรียบเทียบกับกฎหมายต่างประเทศ พบว่า หลายประเทศมีแนวทางในการส่งเสริมและเพิ่มประสิทธิภาพของการไกล่เกลี่ย เช่น สิงคโปร์ที่มีระบบรับรองข้อตกลงไกล่เกลี่ยให้มีผลบังคับใช้ได้โดยตรงผ่านศาล สหราชอาณาจักรที่มีการกำ หนดให้บางกรณีต้องเข้าสู่กระบวนการไกล่เกลี่ยโดยภาคบังคับและออสเตรเลียที่ใช้มาตรการส่งเสริมการไกล่เกลี่ยก่อนการดำ เนินคดีในบางประเภทของคดีแพ่งบทความนี้เสนอให้มีการพัฒนาแนวทางการไกล่เกลี่ยของไทยในสามประเด็นสำคัญ ได้แก่ การปรับปรุงกฎหมายให้ข้อตกลงไกล่เกลี่ยมีผลบังคับใช้โดยอัตโนมัติ การกำ หนดมาตรการจูงใจให้คู่กรณีเลือกใช้การไกล่เกลี่ยมากขึ้น และการกำ หนดกรอบเวลาที่ชัดเจนสำ หรับการดำ เนินกระบวนการไกล่เกลี่ยในศาลการพัฒนาในลักษณะนี้จะช่วยให้ระบบไกล่เกลี่ยมีความน่าเชื่อถือมากขึ้น ลดภาระของศาล และเพิ่มประสิทธิภาพของกระบวนการยุติธรรมไทยให้เท่าทันมาตรฐานสากล
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
References
กรุงเทพธุรกิจ. การระงับข้อพิพาท [Online]. Available URL: https://www.bangkokbiznews. com/blogs/columnist/122222, 2562 (พฤษภาคม, 23).
ณพชาติ ธรรมศักดิ์. “บทบาทของศาล และปัญหาในการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทคดีความที่ขึ้นสู่ศาล.” วิทยานิพนธ์นิติศาสตรมหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์, 2550.
นรภัทร อิงบุญมีสกุล. “ปัญหากฎหมายเกี่ยวกับการไกล่เกลี่ยข้อพิพาททางแพ่งในศาลยุติธรรม.” สารนิพนธ์นิติศาสตรมหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยเกษมบัณฑิต, 2560.
นลินพรรณ ไวสืบข่าว. “การเสริมสร้างบทบาทของผู้ตรวจการแผ่นดินในฐานะผู้ไกล่เกลี่ย เพื่อให้สอดคล้องกับข้อมติของสมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติ.” ใน เอกสารประเมินบุคคล. หน้า 10. กรุงเทพมหานคร: สำนักงานผู้ตรวจการแผ่นดิน, 27 เมษายน 2564.
นารีรัตน์ นิ่มนวล. การไกล่เกลี่ยข้อพิพาทก่อนฟ้องคดีในศาลปกครอง ตามพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองและวิธีพิจารณาคดีปกครอง พ.ศ. 2542 [Online]. Available URL: http://www.lawgrad.ru.ac.th/AbstractsFile/6424011298/170772301668361 dbd2a3e24d86dfe20b59cea8144_abstract.pdf, 2566 (เมษายน, 16).
ประพาฬรัตน์ สุขดิษฐ์. “การไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีแพ่งของศาลยุติธรรม: ศึกษาเปรียบเทียบกฎหมายไทย และสิงคโปร์,” ใน การประชุมวิชาการสาขานิติศาสตร์ระดับชาติ ครั้งที่ 1. หน้า 334-335. เชียงใหม่: มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2561.
พงษ์ธวัฒน์ บุญพิทักษ์. การไกล่เกลี่ยก่อนฟ้อง ตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง มาตรา 20 ตรี [Online]. Available URL: https://old.parliament.go.th/ewtadmin /ewt/elaw_parcy/ewt_dl_link.php?nid=2602, 2563 (พฤษภาคม, 27).
“พระราชบัญญัติการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท พ.ศ. 2562.” ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 136 ตอนที่ 67 ก (22 พฤษภาคม 2562): 3-12.
“พระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองและวิธีพิจารณาคดีปกครอง พ.ศ. 2542.” ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 139 ตอนที่ 56 ก (30 เมษายน 2562): 247-252.
“พระราชบัญญัติอนุญาโตตุลาการ พ.ศ. 2545.,” ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 119 ตอนที่ 39 ก (29 เมษายน 2545): 9-19.
ยุทธพงศ์ ปิ่นอนงค์. แนวทางการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทภาคประชาชนตามพระราชบัญญัติการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท พ.ศ. 2562 [Online]. Available URL: https://old.parliament.go.th/ ewtadmin/ewt/parliament_parcy/ewt_dl_link.php?nid=86338&filename= house2558, 2565 (พฤษภาคม, 27).
วนิดา อินทรอำนวย. กฎหมายว่าด้วยการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท [Online]. Available URL: https://old.parliament.go.th/ewtadmin/ewt/elaw_parcy/ewt_dl_link.php?nid=2970, 2567 (มกราคม, 1).
ศาลฎีกา. วิวัฒนาการการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในศาล [Online]. Available URL: https://www.supremecourt.or.th/วิวัฒนาการระบบการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในศาล, 2563 (พฤศจิกายน, 17).
ศาลยุติธรรม. “รายงานสถิติคดี ประจำปี พ.ศ. 2565.” 1 มกราคม 2566.
สถาบันอนุญาโตตุลาการ. การประนอมข้อพิพาททางธุรกิจ: หมายความว่าอย่างไรกันแน่น และจะช่วยการดำเนินธุรกิจได้อย่างไร [Online]. Available URL: https://thac.or.th/th/การประนอมข้อพิพาททางธุ/, 2564 (กุมภาพันธ์, 10).
สถาบันอนุญาโตตุลาการ. คำชี้ขาดของอนุญาโตตุลาการและความผูกพันต่อคู่พิพาท [Online]. Available URL: https://thac.or.th/th/คำชี้ขาดของอนุญาโตตุลา/, 2564 (กุมภาพันธ์, 25).
สถาบันอนุญาโตตุลาการ. ตอบข้อสงสัย! คดีอาญาไกล่เกลี่ยได้ไหม สามารถเกลี่ยในชั้นศาลได้หรือไม่? [Online]. Available URL: https://thac.or.th/th/criminal-mediation/, 2567 (มกราคม, 23).
สถาบันอนุญาโตตุลาการ. มาเรียนรู้เกี่ยวกับประโยชน์ของการไกล่เกลี่ยก่อนฟ้อง [Online]. Available URL: https://thac.or.th/th/the-benefits-of-mediation/, 2566 (พฤษภาคม, 29).
สถาบันอนุญาโตตุลาการ. รวมข้อมูลการไกล่เกลี่ย ไกล่เกลี่ยก่อนฟ้อง, หลังฟ้อง และขั้นตอนการไกล่เกลี่ย [Online]. Available URL: https://thac.or.th/th/know-the-mediation-process/, 2564 (ตุลาคม, 18).
ส่วนนวัตกรรม สำนักงานศาลยุติธรรม. ขั้นตอนการยื่นคำร้องขอไกล่เกลี่ยก่อนฟ้อง [Online]. Available URL: https://mediation.coj.go.th/, 2566 (ธันวาคม, 19).
สำนักงานกิจการยุติธรรม. การไกล่เกลี่ยคดีอาญา [Online]. Available URL: https:// justicechannel.org/listen/5-minute-podcast-law/ep-10-mediation-criminal?cn -reloaded=1, 2566 (พฤศจิกายน, 14).
สำนักงานศาลยุติธรรม. สถิติคดีที่คู่ความเลือกเข้าสู่กระบวนการระงับข้อพิพาทด้วยการไกล่เกลี่ยทั้งก่อนฟ้องและหลังฟ้องคดีแพ่ง คดีผู้บริโภค และคดีอาญา ระหว่างเดือนมกราคม - ธันวาคม 2566 [Online]. Available URL: https://www.facebook.com/ photo.php?fbid=825453092953629&id=100064668374562&set=a.59254364 6244576, 2567 (เมษายน, 29).
สุทธิธรรม รัตนแสนยานุภาพ. “การไกล่เกลี่ยและประนอมข้อพิพาทโดยพุทธสันติวิธี.” วารสารสันติศึกษาปริทรรศน์ มจร 12, 3 (พฤษภาคม-มิถุนายน2567): 1191.
สุทธิพงษ์ โอวาสิทธิ์. ปัญหาการดำเนินคดีผู้บริโภคกับข้อเท็จจริงที่ไม่เป็นไปตามความมุ่งหมายของกฎหมาย. กรุงเทพมหานคร: มหาวิทยาลัยรามคำแหง, 2565.
หอการค้าไทย. ข้อดีของอนุญาโตตุลาการ [Online]. Available URL: https:// www.thaichamber.org/ view/134/ข้อดีของอนุญาโตฯ-en, 2566 (มีนาคม, 20).
อัญชลี พูลเต็ม. “แนวคิดและหลักการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทก่อนฟ้องคดีต่อศาล.” ใน เอกสารเผยแพร่วิชาการ, หน้า 1-3. กรุงเทพมหานคร: สำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา, 13 ตุลาคม 2564.
Ahmad, F. Is Mandatory Mediation the Future? [Online]. Available URL: https://
thebarristergroup.co.uk/blog/is-mandatory-mediation-the-future, 2024
(September, 26).
Australian Government. Family Dispute Resolution [Online]. Available URL: https:// www.ag.gov.au/families-and-marriage/families/family-dispute-resolution, 2025 (February, 3).
Australian Mediation Association. Mediation Explained [Online]. Available URL:
https://ama. asn.au/australian-mediation/, 2015 (August, 17).
Australian Mediation Association. The ATO perspective: Alternative pathways in resolving tax disputes [Online]. Available URL: https://www.ato.gov.au/ media-centre/the-ato-perspective-alternative-pathways-in-resolving-tax-disputes, 2023 (April, 4).
Chua, E. “Mediation in the Singapore Family Justice Courts: Examining the mandatory mediation model under the judge-led approach.” Civil Justice Quarterly 38 (2019): 97–110.
District Court of New South Wales. Alternative dispute resolution (ADR) [Online]. Available URL: https://districtcourt.nsw.gov.au/district-court/alternative-dispute-resolution--adr-/mediation.html, 2020 (October, 1).
District Court of New South Wales. Alternative dispute resolution (ADR) [Online]. Available URL: https://districtcourt.nsw.gov.au/district-court/alternative-dispute-resolution--adr-/mediation.html, 2020 (October, 1).
Federal Circuit and Family Court of Australia. General federal law: Mediation [Online]. Available URL: https://www.fcfcoa.gov.au/gfl/mediation, 2021 (August, 31).
Federal Court of Australia. Mediation [Online]. Available URL: https://www.fedcourt. gov.au/services/ADR/mediation, 2018 (November, 28).
Goh, F. and Tangkiriphimarn, A. “Looking Around: Should Thailand Promote Mediation Effectiveness and How?.” Thai Legal Studies 3, 2 (2023): 169–194.
Government of Singapore. Register a settlement agreement [Online]. Available URL: https://www.judiciary.gov.sg/civil/register-settlement-agreement, 2017 (March, 22).
Herbert Smith Freehillsl. Mandatory mediation commences for Small Claims [Online]. Available URL: https://www.herbertsmithfreehills.com/ notes/adr/2024-posts/compulsory-mediation-commences-in-county-court-small-claims, 2024 (May, 29).
HMRC. Use alternative dispute resolution to settle a tax dispute [Online]. Available URL: https://www.gov.uk/guidance/tax-disputes-alternative-dispute-resolution-adr, 2024 (January, 24).
Ministry of Justice. A guide to civil mediation [Online]. Available URL:
https://www.gov.uk/ guidance/a-guide-to-civil-mediation, 2021 (July, 20).
Ministry of Law Singapore. Incentive and Exemption Schemes [Online]. Available
URL: https://www.mlaw.gov.sg/law-practice-entities-and-lawyers/incentive-and-
exempction-schemes/, 2018 (January, 9).
National Family Mediation. Legal Aid for Mediation [Online]. Available URL:
https://www.nfm.org.uk/about-family-mediation-services/legal-aid-for-
mediation/, 2020 (November, 11).
Phillips-Wylds, A. What is a Mediation Information and Assessment Meeting
(MIAM)? [Online]. Available URL: https://www.familylawpartners.co.uk/blog/
what-is-a-mediation-information-and-assessment-meeting-miam, 2025
(January, 29).
Quah, D. “Mediating Tax Disputes in Singapore.” Singapore Academy of Law Practitioner 9 (2020): 1-25.
Singapore Law Watch. Mediation [Online]. Available URL: https://www.singaporelawwatch. sg/About-Singapore-Law/Overview/ch-03-mediation, 2018 (December, 17).
Singapore Mediation Centre. Singapore Mediation Centre (SMC) [Online]. Available URL: https://mediation.com.sg/, 2024 (May, 21).
Singapore Legal Advice. Divorce Mediation in Singapore [Online]. Available URL: https://singa porelegaladvice.com/law-articles/divorce-mediation-in-singapore, 2024 (January, 9).
Supreme Court of Victoria. What is mediation? [Online]. Available URL: https:// www.supremecourt.vic.gov.au/going-to-court/mediation, 2021 (September, 28).
Sutherland, E. Is mediation now mandatory in England and Wales? [Online]. Available URL: https://www.eversheds-sutherland.com/en/global/insights /is-mediation-now-mandatory-in-england-and-wales, 2024 (February, 23).
UN. United Nations Convention on International Settlement Agreements Resulting from Mediation (New York, 2018) (the “Singapore Convention on Mediation”) [Online]. Available URL: https://uncitral.un.org/en/texts/mediation/conventions/ international_settlement_agreements, 2018 (December, 20).
Woodward-Smith, M. Mediation – advantages and disadvantages [Online]. Available URL: https://www.systech-int.com/insights/thoughts/mediation-advantages-and-disadvant ages, 2018 (January, 24).
Singapore Mediation Act 2017.