เหลียวซ้ายแลขวา: กฎหมายการระงับข้อพิพาททางเลือกและอนุญาโตตุลาการในสายธารแห่งความเปลี่ยนแปลง - กรณีศึกษาสหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนีและญี่ปุ่น

Abstract

          สหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนีและญี่ปุ่นเป็นประเทศที่มีอิทธิพลทั้งด้านเศรษฐกิจและการเมืองโลก ทั้งสองประเทศเป็นประเทศในระบบกฎหมายซีวิลลอว์ที่มีอิทธิพลต่อระบบกฎหมายของประเทศไทยอย่างยิ่ง ทั้งสองประเทศต่างเป็นภาคีของอนุสัญญานิวยอร์ก กฎหมายอนุญาโตตุลาการของทั้งสองประเทศได้รับอิทธิพลอย่างมากจากกฎหมายต้นแบบของ UNCITRAL เช่นเดียวกับประเทศไทย ทั้งสองประเทศต่างได้รับการยอมรับว่าเป็นมิตรต่อการระงับข้อพิพาททางเลือกและอนุญาโตตุลาการ

          ปัจจุบัน เยอรมนีอยู่ระหว่างพิจารณาแก้ไขเพิ่มเติมกฎหมายอนุญาโตตุลาการ ในขณะที่ในญี่ปุ่นเพิ่งจะตรากฎหมายแก้ไขเพิ่มเติมกฎหมายอนุญาโตตุลาการและกฎหมายอนุวัติการอนุสัญญาสิงคโปร์ซึ่งเป็นความตกลงระหว่างประเทศเกี่ยวกับการระงับข้อพิพาททางเลือกวิธีไกล่เกลี่ยออกใช้บังคับ ซึ่งมีทั้งการแก้ไขเพิ่มเติมเพื่อให้สอดคล้องกับกฎหมายต้นแบบของ UNCITRAL ซึ่งแก้ไขเพิ่มเติมเมื่อปี พ.ศ. 2549 (ค.ศ. 2006) การแก้ไขเพิ่มเติมเพื่อขจัดข้อขัดข้องที่เกิดขึ้นในทางปฏิบัติ การแก้ไขเพิ่มเติมเพื่อให้เท่าทันความเปลี่ยนแปลงของโลกโดยเฉพาะด้านเทคโนโลยีสารสนเทศ การแก้ไขเพิ่มเติมที่เป็นนวัตกรรมหรือความคิดใหม่ในระบบกฎหมายอนุญาโตตุลาการ รวมถึงการแก้ไขเพิ่มเติมเพื่อให้สอดคล้องกับสภาพสังคมและวัฒนธรรมท้องถิ่น

          จากมุมมองของประเทศไทย เมื่อเหลียวซ้าย (ประเทศตะวันตก คือเยอรมนี) และแลขวา (ประเทศตะวันออก คือญี่ปุ่น) ผู้เขียนเห็นว่าทั้งสองประเทศมีความเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ในรอบกว่ายี่สิบปี ในกระแสธารแห่งความเปลี่ยนแปลงซึ่งหลั่งไหลมานี้ จึงน่าพิจารณาว่าประเทศไทยควรจะพิจารณาแก้ไขเพิ่มเติมกฎหมายในเรื่องใดบ้างเพื่อให้กฎหมายการระงับข้อพิพาททางเลือกและอนุญาโตตุลาการของประเทศไทยมีความทันสมัย เท่าทันความเปลี่ยนแปลงของโลก ในขณะเดียวกันก็คำนึงถึงสภาพสังคมและวัฒนธรรมของประเทศไทย

          ผู้เขียนทั้งสองเห็นว่า ประเทศไทยควรพิจารณาแก้ไขเพิ่มเติมกฎหมายอนุญาโตตุลาการ โดยกำหนดหลักการให้ (1) ศาลทรัพย์สินทางปัญญาและการค้าระหว่างประเทศกลาง และศาลปกครองกลางเท่านั้นเป็นศาลที่มีเขตอำนาจในคดีอนุญาโตตุลาการ รวมถึงพิจารณาแก้ไขเพิ่มเติมให้สามารถใช้ภาษาอังกฤษในการดำเนินกระบวนพิจารณาได้ รวมถึงให้ศาลมีอำนาจที่จะกำหนดให้ไม่ต้องแปลเอกสารบางประเภท และ (2) กำหนดให้คณะอนุญาโตตุลาการสามารถมีคำสั่งหรือกำหนดมาตรการคุ้มครองชั่วคราวก่อนชี้ขาด และกำหนดให้คำสั่งคุ้มครองชั่วคราวดังกล่าวเป็นคำชี้ขาดของคณะอนุญาโตตุลาการ เพื่อให้สามารถนำไปบังคับใช้ในประเทศภาคีสมาชิกของอนุสัญญานิวยอร์กด้วย

          สำหรับการแก้ไขเพิ่มเติมเรื่องอื่น ๆ อาจจะยังไม่มีความจำเป็นต้องแก้ไขเพิ่มเติมกฎหมาย เช่น (1) การกำหนดให้ศาลมีอำนาจวินิจฉัยเขตอำนาจของอนุญาโตตุลาการ (2) การกำหนดให้สามารถนำเอาเทคโนโลยีสารสนเทศมาใช้ในขั้นตอนการสืบพยาน (3) การกำหนดให้ศาลสามารถแต่งตั้งอนุญาโตตุลาการในกรณีที่มีคู่พิพาทหลายฝ่าย (4) การตรากฎหมายอนุวัตรการอนุสัญญาสิงคโปร์เป็นเรื่องที่ประเทศไทยได้เริ่มดำเนินการไปบ้างแล้ว (5) การกำหนดให้สามารถทำความเห็นแย้งและความเห็นพ้องในชั้นอนุญาโตตุลาการได้ เป็นการแก้ไขเพิ่มเติมให้สอดคล้องกับสภาพสังคมและวัฒนธรรมท้องถิ่นซึ่งอาจจะแตกต่างจากประเทศไทย บางประเด็นสามารถแก้ไขได้โดยการแก้ไขข้อกำหนดหรือระเบียบว่าด้วยวิธีพิจารณาคดีของศาล หรือข้อบังคับของสถาบันอนุญาโตตุลาการ โดยไม่จำเป็นต้องแก้ไขเพิ่มเติมกฎหมาย คือ (6) การเผยแพร่คำชี้ขาด อาจทำได้โดยแก้ไข้ข้อบังคับของสถาบันอนุญาโตตุลาการ จึงไม่จำเป็นต้องแก้ไขเพิ่มเติมกฎหมาย ในขณะที่ (7) การกำหนดให้แบบหรือหลักฐานเป็นหนังสือของสัญญาอนุญาโตตุลาการทำเป็นรูปแบบอิเล็กทริกส์หรือไฟล์ดิจิทัลได้ เป็นหลักการใหม่ที่ยังไม่เคยปรากฏมาก่อน ดังนั้น จึงควรที่จะรอดูอีกระยะหนึ่งก่อนว่าการแก้ไขเพิ่มเติมดังกล่าวเกิดผลสำเร็จหรือไม่ก่อนที่จะพิจารณาว่าประเทศไทยจำเป็นต้องแก้ไขเพิ่มเติมกฎหมายในเรื่องดังกล่าวหรือไม่ต่อไป ส่วน (8) การกำหนดให้ศาลมีอำนาจพิจารณาคดีใหม่ได้ และ (9) การกำหนดให้ศาลสามารถสั่งเพิกถอนคำชี้ขาดของคณะอนุญาโตตุลาการที่วินิจฉัยว่าตนเองไม่มีเขตอำนาจได้ เป็นเรื่องที่น่าจะไม่สอดคล้องกับสภาพกฎหมายอนุญาโตตุลาการในฐานะที่เป็นการระงับข้อพิพาททางเลือกในประเทศไทย จึงน่าจะไม่มีความจำเป็นต้องตรากฎหมายแก้ไขเพิ่มเติมเรื่องดังกล่าว