The การศึกษาวิเคราะห์นโยบายสุขภาพจิตสำหรับเยาวชนไทยและการนำนโยบายไปปฏิบัติในบริบทไทย

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อวิเคราะห์เนื้อหาของนโยบายสุขภาพจิตสำหรับเยาวชนไทยในบริบทไทย และ 2) เพื่อเสนอแนะแนวทางการพัฒนานโยบายสุขภาพจิตสำหรับเยาวชนไทยในบริบทไทย เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (qualitative research) จากการศึกษาเอกสาร (documentary research) ได้แก่ แผนพัฒนาสุขภาพจิตแห่งชาติ ฉบับที่ 1 (พศ. 2561 - 2580) ในช่วงแผนพัฒนาเด็กและเยาวชนแห่งชาติ ฉบับที่ 2 (พ.ศ. 2560-2564) ซึ่งคัดเลือกตามแนวทางการคัดเลือกเอกสารของ Scott (1990) โดยอาศัยหลักเกณฑ์ 1) เป็นเอกสารที่มีผลบังคับใช้ 2) มาจากแหล่งข้อมูลของภาศรัฐ 3) เป็นตัวแทนที่ดีของเอกสารภาครัฐ และ 4) มีความชัดเจนและเผยแพร่สู่สาธารณะ ประกอบด้วยการศึกษานโยบายสุขภาพจิตสำหรับเยาวชนไทย และการวิเคราะห์นโยบายสุขภาพจิตสำหรับเยาวชนไทย จากการวิเคราะห์เนื้อหา (content analysis) ที่นำไปสู่การตีความและสรุปประเด็น โดยตรวจสอบคุณภาพของข้อมูล ด้วยการเปรียบเทียบข้อมูลกับทฤษฎีและแนวคิด (theory tianqulation) โดยเทียบเคียงกับแนวทางการสร้างเสริมสุขภาพจิตตามกฎบัตรออดตาวา (O(tawa Charter) ผลการวิจัยสรบได้ว่า นโยบายทางสุขภาพจิตสำหรับเยาวชนไทย มีหลักการที่ใกล้เคียงกับแนวทางการส่งเสริมสุขภาพจิตตามกฎบัตรออดตาวา (Ottawa Charter) แต่ขาดการกำหนดกลยุทธ์พื้นฐานของการสร้างเสริมสุขภาพ (basic stratezies for health promotion) ที่ส่งเสร็มความหลากหลายทางเพศ ซึ่งเมื่อทำการวิเคราะห์นโยบายดังกล่าวร่วมกับแนวคิดและทฤษฎี รวมทั้งงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง จึงพบว่า แม้กระบวนการจัดทำนโยบายดังกล่าว เกิดจากการมีส่วนร่วมในทกระดับ ทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาสังคม รวมทั้งมีการวิเคราะห์และสังเคราะห์ข้อมูลเชิงประจักษ์ ซึ่งใช้เป็นนโยบายที่รองรับกับเยาวชนส่วนใหญ่ได้เป็นอย่างดี แต่ไม่อาจรองรับกับเยาวชนที่มีความหลากหลายทางเพศ ซึ่งแม้เป็นคนกลุ่มน้อยในสังคมไทย แต่ก็ถือเป็นผู้มีส่วนได้ส่วนเสียจากนโยบายดังกล่าว เนื่องจากนโยบายดังกล่าวมีเพียงเนื้อหาที่ระบุคำว่า "เพศ" ในความหมายเพศตามกำเนิด (pender) เท่านั้น แต่ไม่ได้ระบประเด็นที่เกี่ยวข้องกับความเหลือมลำทางเพศอันส่งผลกระทบต่อภาวะสุขภาพจิตของเยาวชนในบริบทสังคมไทย อีกทั้งยังปรากฏการใช้ข้อความที่สะท้อนถึงการดีตราทางเพศในเอกสารนโยบายภาครัฐ เช่น การระบุว่าเพศเสรีเป็น "พฤติกรรมเสียงของเยาวชน" หรือครอบครัวที่มาจากเพศเดียวกันเป็นครอบครัวที่ "ขาดความอบอุ่น" เป็นต้น ผลการวิจัยดังกล่าว จึงสะท้อนถึงการติดกับกรอบเพศแบบสองขั้ว (eender binary) ซึ่งส่งผลให้การนำนโยบายไปใช้ ถูกจำกัดด้วยกรอบที่ไม่สอดรับกับความเป็นจริงของสังคม ทำให้การกำหนดกลยุทธ์พื้นฐานของการสร้างเสริมสุขภาพ (basic strategies for health promotion) ซึ่งเปรียบเสมือนเข็มทิศในการนำนโยบายไปใช้ ที่ไม่สอดรับกับบริบทจริงด้วย ผู้วิจัยจึงขอให้ข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย ดังนี้ 1) กรมสุขภาพจิตควรเพิ่มการระบุประเด็นความหลากหลายทางเพศในแผนพัฒนพัฒนาสุขภาพจิตแห่งชาติ ฉบับที่ 1 (พ.ศ. 2561-2580) และ 2) กรมกิจการเด็กและเยาวชนควรบรรจุเรื่องความหลากหลายทางเพศในหลักสูตรการศึกษาและกิจกรรมพัฒนาเยาวชน