การเปลี่ยนแปลงการใช้พื้นที่ภายในบ้านระหว่างบ้านก่อนและบ้านหลังกระบวนการบ้านมั่นคง: กรณีศึกษาโครงการบ้านมั่นคงไทยมุสลิมสามัคคี จ.ปทุมธานี

บทคัดย่อ

            พฤติกรรมการใช้พื้นที่ของผู้อยู่อาศัยที่มีรายได้น้อยมีความแตกต่างจากผู้มีรายได้ปานกลาง - สูง การออกแบบที่อยู่อาศัยของผู้มีรายได้น้อยจึงมีความสำคัญมาก โดยต้องมีราคาประหยัด สามารถตอบสนองต่อการใช้สอยได้ทั้งขนาดพื้นที่และความต้องการของผู้อยู่อาศัย ในกระบวนการออกแบบบ้านมั่นคงเป็นกระบวนการออกแบบแบบมีส่วนร่วม ได้มีการศึกษาข้อมูลบ้านเดิมอยู่บ้าง แต่ขาดการสังเกตและสำรวจการใช้พื้นที่ภายในบ้านก่อนกระบวนการเนื่องจากพฤติกรรมการใช้พื้นที่เดิมมีอิทธิพลต่อพฤติกรรมการใช้พื้นที่ใหม่ บทความนี้จึงศึกษาการใช้พื้นที่ วิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงการใช้พื้นที่และศึกษาข้อจำกัดการใช้พื้นที่ที่เกิดขึ้นจากการเปลี่ยนแปลงของบ้านก่อนและหลังกระบวนการบ้านมั่นคงที่เกิดขึ้น การศึกษานี้ใช้วิธีการศึกษา โดยคัดเลือกบ้าน 4 กรณีศึกษา ศึกษาการใช้พื้นที่ของบ้านก่อนกระบวนการบ้านมั่นคงโดยการสัมภาษณ์และบ้านหลังกระบวนการโดยการสังเกตนำมาวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมการใช้พื้นที่ของครัวเรือนของผู้อยู่อาศัย

           ผลการศึกษา คือ (1) การเปลี่ยนแปลงลักษณะครัวเรือนพบว่า จำนวนสมาชิกครัวเรือนมีการเปลี่ยนแปลงทั้งเพิ่มขึ้นและลดลง ส่วนอาชีพไม่มีการเปลี่ยนแปลงอาชีพหลักและไม่มีการใช้พื้นที่ภายในบ้านเพื่อประกอบอาชีพทั้งก่อนและหลังกระบวนการ (2) การเปลี่ยนแปลงลักษณะทางกายภาพของที่อยู่อาศัย ได้แก่ ขนาดพื้นที่บ้านใหม่เพิ่มขึ้นเฉลี่ย 27.95 ตร.ม. ขนาดพื้นที่เพิ่มขึ้นในพื้นที่เตรียมอาหาร นอน อเนกประสงค์ ซักล้าง และหน้าบ้าน ส่วนพื้นที่ห้องน้ำลดลง พบการต่อเติมพื้นที่หลังบ้านเป็นพื้นที่เตรียมอาหาร (3) การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมการใช้พื้นที่พบว่า ส่วนใหญ่ไม่มีการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมการใช้ คือ นั่ง  นอน และกินกับพื้น มีการเปลี่ยนแปลงการใช้ ได้แก่ การเปลี่ยนมาเป็นการละหมาดที่บ้าน เปลี่ยนการจอดรถยนต์จากเดิมจอดหน้าบ้านไปจอดไปเช่าที่จอดรถ

             นอกจากนั้นพบข้อจำกัดของบ้านใหม่ ดังนี้ (1) ขนาดพื้นที่ใช้สอยที่เพิ่มขึ้นจนเกินความต้องการของผู้อยู่อาศัย คือ พื้นที่นอน (2) พื้นที่ใช้สอยที่ขาดหายและลดลงจากความต้องการของผู้อยู่อาศัย คือขาดการเตรียมพื้นที่สำหรับละหมาดและขาดพื้นที่เก็บของเพื่อความเป็นระเบียบภายในบ้าน ส่วนพื้นที่จอดรถ ห้องน้ำ และเลี้ยงสัตว์เลี้ยงมีพื้นที่ใช้สอยลดลง (3) พื้นที่ที่จัดวางผิดตำแหน่ง คือพื้นที่เตรียมอาหาร และ (4) การออกแบบพื้นที่ที่ไม่เอื้ออำนวยต่อการใช้พื้นที่ คือ พื้นที่ห้องน้ำ เก็บของ ละหมาด ตากผ้า และการรักษาความสะอาดในระดับพื้นจากการนั่ง กิน นอน จากข้อจำกัดที่พบของบ้านใหม่เกิดจากการไม่ได้ศึกษาพื้นที่เดิมและพฤติกรรมการใช้พื้นที่ของผู้อยู่อาศัยเดิม จึงนำมาสู่ข้อเสนอของบทความ คือการเข้าสังเกตและสำรวจพื้นที่ใช้สอยเดิมและพฤติกรรมการใช้พื้นที่ของผู้อยู่อาศัยในบ้านเดิมเพื่อใช้เป็นข้อมูลสำหรับออกแบบบ้านมั่นคง