การเปลี่ยนแปลงห่วงโซ่อุปทานของไม้สักในงานสถาปัตยกรรม

บทคัดย่อ

ประเทศไทยนำไม้สักจากป่าธรรมชาติมาใช้ประโยชน์เป็นเวลากว่าสองพันปีมาแล้ว ไม้สักนับเป็นไม้ที่มีคุณค่าทางเศรษฐกิจ มีคุณภาพสูงเป็นที่ต้องการของนานาประเทศ ใช้งานได้สารพัดประโยชน์ตั้งแต่โครงสร้างไปจนถึงเครื่องเรือน และสถาปัตยกรรมไม้สักยังมีส่วนช่วยลดค่าคาร์บอนฟุตพริ้นท์ด้วย ไม้สักไม่ได้มีคุณค่าเฉพาะด้านความงามของงานช่างเท่านั้น แต่ยังเป็นหลักฐานของยุคสมัยที่สะท้อนถึงวัฒนธรรม สะท้อนคุณค่าความสำคัญผ่านการใช้งาน จากการค้นคว้างานวิจัยที่เกี่ยวข้อง พบว่ายังขาดงานวิจัยที่สร้างความเข้าใจในรูปแบบโครงสร้าง ที่มา และลักษณะของห่วงโซ่อุปทานไม้สัก หลังจากการสำรวจ ทำให้พบแหล่งข้อมูลหลักที่สามารถเห็นภาพรวมของห่วงโซ่อุปทานนี้ได้ โดยศึกษาจากกลุ่มตัวอย่างผู้ผลิต ผู้แปรรูป ผู้จำหน่าย ทั้งภาครัฐและเอกชน จำนวน 4 แห่ง ได้แก่ (1) ห้างหุ้นส่วนจำกัด คุนเฮงหลี ค้าไม้ (2) ห้างหุ้นส่วนจำกัด โรงเลื่อยจักร ไท้เชียง (3) ห้างหุ้นส่วนจำกัด เอี๊ยบฮวดเส็ง โรงเลื่อยจักร และ (4) องค์การอุตสาหกรรมป่าไม้ ด้วยวิธีการเก็บข้อมูลโดยตรงจากการสัมภาษณ์ และการศึกษาข้อมูลจากแหล่งข้อมูลอื่น ๆ ได้แก่ งานวิจัย สารคดี และข้อมูลทางประวัติศาสตร์เพิ่มเติม ทำให้สรุปยุคสมัยของผู้ประกอบการไม้สักแปรรูปได้ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อทำความเข้าใจถึงรูปแบบโครงสร้าง ที่มา และลักษณะของห่วงโซ่อุปทานไม้สักในงานสถาปัตยกรรม ตั้งแต่ต้นน้ำ กลางน้ำ ปลายน้ำ และผู้ใช้งาน โดยใช้แหล่งข้อมูลเหล่านี้มาสังเคราะห์ด้วยการแบ่งช่วงเวลา และนำข้อมูลมาเรียบเรียงจัดทำเส้นเวลาเพื่อให้เข้าใจถึงการเปลี่ยนแปลง

จากการศึกษาพบว่า (1) สามารถจำแนกยุคสมัยของผู้ประกอบการออกเป็น 3 ยุค ได้แก่ ยุคที่ 1 ยุคการเข้ามาของบริษัทต่างชาติ ยุคที่ 2 ยุคชุมชนโรงเลื่อยหลังวัดสระเกศ และยุคที่ 3 ยุคการขยายตัวไปยังย่านบางโพ และสามารถแบ่งการเปลี่ยนแปลงของห่วงโซ่อุปทานได้ 3 ช่วงเวลา คือ ช่วงที่ 1 ช่วงรุ่งเรืองของอุตสาหกรรมแปรรูปไม้ ช่วงที่ 2 ช่วงเศรษฐกิจอุตสาหกรรมแปรรูปไม้ซบเซา และช่วงที่ 3 ช่วงสืบทอดกิจการแปรรูปไม้ (2) ความสัมพันธ์ของห่วงโซ่อุปทานระหว่างต้นน้ำ กลางน้ำ ปลายน้ำ และผู้ใช้งานไม้สัก ในแต่ละช่วงเวลามีความแตกต่างกันทั้งแหล่งผลิตไม้สัก การแปรรูปเพื่อจำหน่าย เส้นทางการขนส่ง และการใช้งาน (3) ข้อสังเกตอื่น ๆ ในเรื่องการนำไม้สักไปผลิตไม้วีเนียร์เพื่อส่งออก และการนำไม้สักมาเป็นวัสดุก่อสร้างในอุตสาหกรรมการต่อเรือของยุโรป โดยมีข้อเสนอแนะสามารถนำข้อมูลจากการศึกษาไปขยายผลเพื่อยืนยันให้เห็นและเข้าใจถึงคุณค่าของไม้สัก รวมถึงแนวทางมาตรฐานไม้สักที่มีคุณภาพต่องานสถาปัตยกรรมต่อไป