องค์ประกอบของสัณฐานซอยลัดและอิทธิพลต่อการเปลี่ยนแปลงชุมชนเมือง

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้มีความมุ่งหมายเพื่อศึกษาและทำความเข้าใจปรากฏการณ์องค์ประกอบของการเป็นสัณฐานซอยลัดและอิทธิพลต่อการเปลี่ยนแปลงชุมชนเมือง โดยการวิเคราะห์องค์ประกอบและรูปแบบของการเป็นสัณฐานซอยลัดในกรุงเทพฯ ชั้นกลาง เพื่อสร้างกระบวนการวิเคราะห์โครงสร้างเส้นทางลัดร่วมกับองค์ประกอบสัณฐานซอยลัดอย่างเป็นระบบ และนำเสนออิทธิพลการเปลี่ยนแปลงจากองค์ประกอบของซอยลัดที่สร้างผลกระทบต่อชุมชนเมือง การวิจัยได้เก็บข้อมูลโครงข่ายถนนทั้งหมดในเขตพื้นที่ชั้นกลางของกรุงเทพฯ และใช้วิธีวิเคราะห์องค์ประกอบสัณฐานและจำแนกลักษณะเส้นทางลัดโดยเครื่องมือ แบบจำลองเชิงสัณฐาน (Space syntax) นำข้อมูลทั้ง 2 ชุดมาซ้อนทับกัน เพื่อหาโครงสร้างเส้นทางลัดที่มีระยะทางที่สั้นที่สุดในการเข้าถึงจากถนนเส้นอื่นในระบบโครงข่ายถนน จากนั้นนำไปวิเคราะห์องค์ประกอบสัณฐานซอยลัด ได้แก่ การใช้ประโยชน์ที่ดิน อาคาร พื้นที่เปิดโล่งบนโครงข่ายของถนน ความหนาแน่น และการเข้าถึงของซอยลัด รวมถึงการวิเคราะห์อิทธิพลของเส้นทางลัดต่อการเปลี่ยนแปลงชุมชนเมืองโดยรอบ

ผลการวิจัยพบว่า โครงข่ายเส้นทางลัดในเขตพื้นที่กรุงเทพฯ ชั้นกลาง สามารถจำแนกรูปแบบเส้นทางลัดได้ 5 รูปแบบ ประกอบไปด้วย แบบเส้น แบบโครงกิ่งไม้ แบบรัศมี แบบตาราง และแบบผสม จากการจำแนกลักษณะที่ประกอบกันเป็นโครงข่าย มีการเชื่อมต่อบริเวณปลายเส้นและทางร่วมทางแยกระหว่างเส้น นำมาสู่การคัดเลือกพื้นที่กรณีศึกษา ประกอบไปด้วย 4 พื้นที่ได้แก่ ซอยสุขุมวิท 76 ซอยสุขุมวิท 64 ซอยสุขุมวิท 101 และซอยสุขุมวิท 107

การศึกษาได้พบว่า โครงข่ายเส้นทางลัดเส้นหลักส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงเมืองมากที่สุด คือรูปแบบโครงข่ายแบบผสม เป็นลักษณะที่ประกอบกันเป็นโครงข่ายมีการเชื่อมต่อบริเวณปลายเส้น ส่วนอิทธิพลของซอยลัดที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงเมืองจะเกิดบนโครงข่ายเส้นทางลัดเส้นหลัก และบริเวณที่เป็นจุดศูนย์รวมที่เป็นทางร่วมทางแยกหรือจุดที่เชื่อมต่อไปยังโครงข่ายซอยลัดเส้นอื่น ซึ่งข้อค้นพบเหล่านี้ทำให้ทราบถึงผลกระทบของซอยลัดที่มีผลต่อการเดินทางในเมือง ซึ่งเป็นพื้นฐานของการเสนอแนะแนวทางการพัฒนาพื้นที่และการปรับปรุงโครงข่ายเส้นทางบนซอยลัดได้อย่างเหมาะสมในอนาคต