การศึกษาลักษณะทางกายภาพของภูมิทัศน์สุสานจีน ในเขตชั้นในกรุงเทพมหานคร

บทคัดย่อ

สุสานจีนในเขตพื้นที่ชั้นในกรุงเทพมหานคร คือมรดกทางภูมิทัศน์วัฒนธรรมที่สำคัญที่แสดงให้เห็นถึงการตั้งถิ่นฐานของชุมชนชาวจีนโพ้นทะเลในกรุงเทพมหานครนับตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 แต่จากการขยายตัวของเมืองทำให้สุสานจีนถูกลดบทบาทความสำคัญลง มีหลายแห่งขาดการดูแลรักษาอย่างต่อเนื่อง ทำให้เกิดทัศนียภาพที่ไม่งดงามแก่เมือง จนนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงและมีโอกาสในการถูกรื้อถอนเพิ่มมากขึ้น

วัตถุประสงค์ของบทความฉบับนี้เพื่อศึกษาและวิเคราะห์ลักษณะทางกายภาพของสุสานสาธารณะของชาวจีนโพ้นทะเลในเขตชั้นในกรุงเทพมหานครที่คงเหลืออยู่ในปัจจุบันจำนวน 7 แห่ง ทั้งหมดอยู่ภายใต้การดูแลรักษาโดยกลุ่มสมาคมเชื้อสายจีนจำนวน 5 กลุ่มและทรัสต์สุสานจำนวน 1 แห่ง โดยศึกษาในด้าน (1) ที่ตั้งและบริบทโดยรอบสุสาน (2) การวางผังบริเวณ (3) การใช้ประโยชน์อาคารและรูปแบบงานสถาปัตยกรรม (4) รูปแบบงานสถาปัตยกรรมหลุมฝังศพและส่วนบรรจุอัฐิ และ (5) ลักษณะงานภูมิสถาปัตยกรรม วิธีดำเนินการศึกษาเน้นการศึกษาสำรวจพื้นที่ การสัมภาษณ์ผู้ที่เกี่ยวข้อง และเอกสารชั้นทุติยภูมิ

ผลการศึกษาพบว่าสุสานสาธารณะทั้ง 7 แห่งของ 6 กลุ่มเชื้อสายจีน มีลักษณะร่วมกันคือการเลือกทำเลที่ตั้งทางทิศตะวันออกและทิศใต้นอกเขตชุมชนเมือง การเป็นพื้นที่โล่งว่างของเมืองที่เน้นพื้นที่ดาดแข็งมากกว่าพื้นที่สีเขียว แต่ประกอบด้วยพรรณไม้ขนาดใหญ่ในบริเวณพื้นที่ส่วนกลาง ทุกสุสานมีทางเข้าหลักเพียงทางเดียวและมีการแบ่งพื้นที่ออกเป็น 3 ส่วน ได้แก่ ส่วนบริการ ส่วนพิธีกรรม และส่วนฝังศพและบรรจุอัฐิ รูปแบบการวางหลุมฝังศพสามารถแบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม ได้แก่ 1) กลุ่มสุสานที่มีรูปแบบการวางผังไม่สม่ำเสมอ เป็นสุสานที่มีความหลากหลายในการจัดกลุ่ม การหันทิศทาง ขนาดและรูปแบบศิลปะการตกแต่งหลุมฝังศพ และ 2) กลุ่มสุสานที่มีรูปแบบการวางผังสม่ำเสมอ เป็นสุสานที่มีความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันทั้งการจัดกลุ่มและลักษณะของหลุมฝังศพ และการเพิ่มองค์ประกอบในพื้นที่ส่วนกลางทั้งอาคารและงานภูมิทัศน์