การพัฒนาเครื่องมือสำหรับประเมินภูมิทัศน์ในด้านการส่งเสริม ความรู้สึกถึงการฟื้นคืนพลังจากความเหนื่อยล้าทางจิตใจ

บทคัดย่อ

          ในปัจจุบันการศึกษาเกี่ยวกับสภาพแวดล้อมธรรมชาติในฐานะที่มีส่วนในการช่วยฟื้นฟูจิตใจและส่งเสริมสุขภาวะนั้นเป็นที่ยอมรับในแวดวงวิชาการทั้งในประเทศไทยและต่างประเทศ โดยทฤษฎีฟื้นฟูความใส่ใจ (The Attention Restoration Theory: ART) ได้อธิบายถึงคุณสมบัติ 4 ประการของสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อความรู้สึกถึงการฟื้นคืนพลังจากความเหนื่อยล้าทางจิตใจ (restorative environment) ได้แก่ 1) การให้ความรู้สึกห่างจากสิ่งที่หมกมุ่น (being away) 2) การมีสิ่งเร้าที่ดึงดูดความสนใจได้โดยง่าย (fascinating) 3) การรับรู้พื้นที่ทางกายภาพและขอบเขตได้ง่าย (extend) (4) ความเข้ากันได้ระหว่างความต้องการในการฟื้นฟูจิตใจกับสภาพแวดล้อม (compatibility) แต่อย่างไรก็ตามในประเทศไทยยังไม่มีเครื่องมือสำหรับประเมินสภาพแวดล้อมธรรมชาติที่มีคุณสมบัติดังกล่าว ดังนั้น บทความนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อนำเสนอการพัฒนาเครื่องมือประเมินภูมิทัศน์ในด้านการส่งเสริมความรู้สึกฟื้นคืนพลังจากความเหนื่อยล้าทางจิตใจ โดยการนำทฤษฎีพื้นฐานและมาตรวัดทางจิตวิทยามาพัฒนาเป็นเครื่องมือในการประเมินคุณสมบัติดังกล่าวของภูมิทัศน์ธรรมชาติจำนวน 3 รูปแบบ (ป่า ทุ่งหญ้า และริมน้ำ) จากนั้นจึงทำการทดสอบเครื่องมือที่พัฒนาขึ้นนี้โดยการเก็บข้อมูลจากนิสิตระดับปริญญาตรีจากหลากหลายคณะจำนวน 70 คน ผลการทดสอบพบว่าแบบประเมินนี้มีความตรงและความเที่ยงอยู่ในเกณฑ์ดี (ภาพภูมิทัศน์แบบป่า ทุ่งหญ้า และริมน้ำ มีค่าความเที่ยงแบบความสอดคล้องภายในด้วยสัมประสิทธิ์แอลฟาของครอนบาค เท่ากับ .88, .89 และ.87 ตามลำดับ) ดังนั้น จึงมุ่งหวังว่าเครื่องมือนี้จะช่วยพัฒนาองค์ความรู้ด้านการออกแบบสภาพแวดล้อมให้สามารถมีส่วนช่วยลดปัญหาสุขภาพจิตในสังคมไทยได้ ทั้งนี้เนื่องจากการศึกษาครั้งนี้ใช้ภาพถ่ายเป็นตัวแทนภูมิทัศน์ธรรมชาติในแต่ละรูปแบบ การศึกษาที่น่าสนใจต่อไปก็คือ การเปรียบเทียบความแตกต่างระหว่างการใช้ภาพถ่ายกับภาพเคลื่อนไหวหรือวิดีทัศน์และภูมิทัศน์จริงเป็นตัวแทนภูมิทัศน์รูปแบบต่าง ๆ