แนวคิดในการออกแบบและรูปแบบผังพื้นพระวิหาร วัดพระธาตุศรีจอมทองวรวิหาร จังหวัดเชียงใหม่

บทคัดย่อ

วัดพระธาตุศรีจอมทองวรวิหาร จังหวัดเชียงใหม่ เป็นวัดที่มีความสำคัญคู่กับเมืองเชียงใหม่มายาวนานกว่า 500 ปี ภายในเขตพุทธาวาสประกอบด้วยพระวิหารที่มีความโดดเด่นทางรูปแบบทางสถาปัตยกรรมซึ่งแตกต่างจากวิหารล้านนาที่พบโดยทั่วไป โดยมีการออกมุขด้านข้างวิหารในลักษณะของผังแบบจัตุรมุข และภายในยังเป็นที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุสำคัญของล้านนาคือ “พระทักขิณโมลีธาตุ” ซึ่งเป็นพระบรมสารีริกธาตุส่วนพระเศียรเบื้องขวาของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เป็นปูชนียวัตถุที่พุทธศาสนิกชนมากราบไหว้บูชาและสรงน้ำพระธาตุในวันสำคัญต่าง ๆ

            งานวิจัยนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาแนวคิดในการออกแบบ รูปแบบผังพื้นและการออกมุขของพระวิหาร โดยทำการวิเคราะห์จากผังบริเวณพร้อมด้วยการสำรวจข้อมูลภาคสนามประกอบกับการรวบรวมข้อมูลทางประวัติศาสตร์จากเอกสารต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง เพื่อทำการเปรียบเทียบรูปแบบทางสถาปัตยกรรมวิหารล้านนาที่อยู่ในช่วงระยะเวลาร่วมสมัยกันในพุทธศตวรรษที่ 23-24 ซึ่งตรงกับยุคของการฟื้นฟูล้านนา เพื่อทำการวิเคราะห์หาจุดร่วมและจุดต่างระหว่างพระวิหารวัดพระธาตุศรีจอมทองฯ กับวิหารล้านนาทั่วไป

            จากการศึกษาพบว่า พระวิหารวัดพระธาตุศรีจอมทองฯ มีรูปแบบสถาปัตยกรรมที่แตกต่างจากวิหารที่สร้างขึ้นร่วมสมัยกันอันประกอบไปด้วย 2 ลักษณะ ได้แก่ (1)ลักษณะการออกมุขด้านข้างวิหารในลักษณะของผังแบบจัตุรมุข (2)การประดิษฐานพระบรมธาตุภายในมณฑปของพระวิหาร โดยทั้งสองลักษณะเป็นรูปแบบที่ไม่ปรากฏในวิหารหลังอื่น อันเกิดจากแนวคิดในการใช้งานภายในวิหารเพื่อประกอบพิธีกรรมการอัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุออกสรงน้ำในวันสำคัญทางศาสนาที่

สืบทอดมาอย่างยาวนานตั้งแต่ครั้งแรกสร้างวิหาร ซึ่งเป็นพิธีกรรมที่แตกต่างจากการใช้งานวิหารในวัฒนธรรมล้านนาโดยทั่วไป โดยจากลักษณะทั้งหมดนี้ส่งผลให้เกิดเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของพระวิหารวัดพระธาตุศรีจอมทองฯ