แนวทางการอนุรักษ์และพัฒนาภูมิทัศน์เมืองโบราณเชียงแสน จ.เชียงราย

บทคัดย่อ

เมืองโบราณเชียงแสน คือ เมืองประวัติศาสตร์ที่มีบทบาทสำคัญเพราะเป็นทั้งเมืองรากฐานต้นกำเนิดอาณาจักรใหญ่ทางตอนเหนืออย่างอาณาจักรล้านนา และเป็นเมืองหน้าด่านที่มีความโดดเด่นทางกายภาพจากการตั้งทำเลเมืองบนส่วนโค้งของแม่น้ำโขงซึ่งเป็นจุดสามเหลี่ยมทองคำบรรจบชายแดนสามประเทศ ทำให้โครงสร้างเมืองมีความสอดคล้องตามลักษณะของภูมิประเทศ และด้านวิถีชีวิตที่แสดงความสัมพันธ์ระหว่างชุมชนกับโบราณสถานในแง่วัฒนธรรมทางด้านศาสนา แต่ด้วยแผนแม่บทในการอนุรักษ์และพัฒนาเมืองเก่าฉบับก่อนหน้าไม่ประสบความสำเร็จในการอนุรักษ์และพัฒนาเมือง เพราะเน้นอนุรักษ์ด้านกายภาพภายนอกและออกแบบแนวทางแก้ปัญหาที่ทำให้เกิดการแบ่งพื้นที่ระหว่างชุมชนและโบราณสถานออกจากกัน ส่งผลให้ทั้งคุณค่าทางมรดกวัฒนธรรมในเมืองโบราณเชียงแสน และความผูกพันระหว่างชุมชนกับโบราณสถานลดลง

วัตถุประสงค์ของบทความฉบับนี้เพื่อศึกษาบริบททางประวัติศาสตร์รวมถึงสภาพปัจจุบันของเมืองโบราณเชียงแสนเพื่อเสนอแนวทางการอนุรักษ์และพัฒนาเมืองโบราณเชียงแสนภายใต้แนวคิดภูมิทัศน์เมืองประวัติศาสตร์ (Historic Urban Landscape) โดยศึกษาในด้าน (1) หลักการและแนวคิดภูมิทัศน์เมืองประวัติศาสตร์ (2) รูปแบบทางกายภาพของเมืองโบราณเชียงแสน และ (3) แนวคิดจากชุมชน วิถีชีวิตชุมชน กิจกรรมชุมชน วิธีดำเนินการศึกษาเน้นการศึกษาเอกสารทุติยภูมิ สำรวจพื้นที่ และสัมภาษณ์ตัวแทนชุมชนทั้ง 6 และตัวแทนเจ้าหน้าที่สำนักศิลปากรที่ 7 เชียงใหม่

ผลการศึกษาพบว่า เมืองโบราณเชียงแสนมีศักยภาพในการนำแนวคิดภูมิทัศน์เมืองประวัติศาสตร์มาใช้ประยุกต์เพราะมีความโดดเด่นทางกายภาพทั้งที่ตั้งของเมือง สถาปัตยกรรม โบราณสถาน และแนวภูมิทัศน์ และความโดดเด่นด้านวิถีชีวิตชุมชนที่แสดงความสัมพันธ์ด้านศาสนาที่มีเอกลักษณ์ แต่พบปัญหาจากความพร้อมของผู้อยู่อาศัยเพราะส่วนใหญ่เป็นผู้สูงอายุและเด็กประถมวัยซึ่งมีความสนใจและความผูกพันต่อพื้นที่น้อย จึงต้องออกแบบแนวทางการอนุรักษ์และพัฒนาเมืองที่กระตุ้นความสนใจในการทำกิจกรรมเชิงอนุรักษ์และวัฒนธรรม และสนับสนุนกิจกรรมของชุมชนที่มีอยู่ให้เกิดความเด่นชัด สามารถนำเสนอแนวทางประกอบด้วย 2 ด้าน 1) ด้านกายภาพ 2) ด้านการศึกษา ทั้งหมดต้องมีชุมชนร่วมแสดงความคิดเห็นเพื่อผลประโยชน์ชุมชน สามารถสร้างความร่วมมือกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อการต่อยอดโครงการได้อย่างยั่งยืนมากขึ้น