การเปลี่ยนแปลงสภาพที่อยู่อาศัยจากชุมชนใต้สะพานสู่ชุมชนที่ได้รับรางวัล ชุมชนซาเล้งต้นแบบดีเด่น : กรณีศึกษา ชุมชนอ่อนนุช 14 ไร่
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
ชุมชนอ่อนนุช 14 ไร่ เป็นชุมชนต้นแบบการบริหารจัดการขยะจนได้รับรางวัล 'ชุมชนซาเล้งต้นแบบดีเด่น' โดยมี 'ร้านศูนย์บาท' เป็นตัวขับเคลื่อนการแก้ไขปัญหาเศรษฐกิจและสังคมในชุมชนจนความสำเร็จเป็นที่รู้จักของคนภายนอก ในอดีตเคยเป็นชุมชนบุกรุกใต้สะพาน ที่มีสภาพที่อยู่อาศัยไม่มั่นคงและไม่ถูกสุขลักษณะ วันที่ 10 สิงหาคม 2536 คณะรัฐมนตรีมีมติให้แก้ไขปัญหาที่อยู่อาศัยของชุมชนใต้สะพาน มีการเคหะแห่งชาติและกรุงเทพมหานครดำเนินโครงการร่วมกับมูลนิธิพัฒนาที่อยู่อาศัย ด้วยกระบวนการรื้อย้ายชุมชนสู่ที่แห่งใหม่แบบมีส่วนร่วม แบ่งพื้นที่ใหม่เป็น 3 แห่ง หนึ่งในนั้นคือ ชุมชนอ่อนนุช 14 ไร่
ในปัจจุบันที่อยู่อาศัยในชุมชนพัฒนาแบบมีส่วนร่วมมีอายุ 22 ปี ชุมชนมีการพัฒนาขึ้นจนได้รับรางวัล การศึกษาการติดตามผลการเปลี่ยนแปลงสภาพที่อยู่อาศัยจึงเป็นเรื่องที่สำคัญ โดยมีวัตถุประสงค์การศึกษาคือ (1) เพื่อศึกษาการเปลี่ยนแปลงสภาพที่อยู่อาศัยในชุมชนอ่อนนุช 14 ไร่ จากช่วงย้ายมาอยู่ใหม่มาสู่ปัจจุบัน (2) เพื่อศึกษาปัจจัยที่ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพที่อยู่อาศัย และปัญหาสภาพที่อยู่อาศัยในปัจจุบัน (3) เพื่อเสนอแนะแนวทางการพัฒนาชุมชนและสภาพที่อยู่อาศัย
ผลการศึกษาจากกรณีตัวอย่าง 9 กรณี พบว่า (1) การเปลี่ยนแปลงสภาพที่อยู่อาศัยในชุมชนอ่อนนุช 14 ไร่ จากช่วงย้ายมาอยู่ใหม่มาสู่ปัจจุบัน พบว่า กรณีตัวอย่างมีการเปลี่ยนแปลงสภาพที่อยู่อาศัยดีขึ้นมาก ร้อยละ 22.2 มีสภาพดีขึ้น ร้อยละ 55.3 และสภาพไม่ดีขึ้นร้อยละ 22.2 (2) ปัจจัยที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงสภาพที่อยู่อาศัย (2.1) ปัจจัยที่ทำให้สภาพที่อยู่อาศัยดีขึ้น 3 อันดับที่พบมากที่สุดคือ อันดับ 1 ความต้องการพื้นที่ใช้สอยเพิ่มขึ้น อันดับ 2 อาชีพดีขึ้นและสภาพแวดล้อม อาทิ แดดฝน น้ำท่วม ความปลอดภัย และอันดับ 3 จำนวนสมาชิกเพิ่มขึ้นและได้รับการเลี้ยงดูจากบุตร (2.2) ปัจจัยครัวเรือนด้านเศรษฐกิจและสังคม เป็นปัจจัยหลักที่ทำให้สภาพที่อยู่อาศัยดีขึ้น (2.3) ปัจจัยการรับรางวัลของชุมชน พบว่า ส่งผลกับกรณีศึกษาเพียง 1 ใน 24 กรณี (3) ปัญหาสภาพที่อยู่อาศัยในปัจจุบัน พบว่า แม้บ้านส่วนใหญ่มีการเปลี่ยนแปลงสภาพดีขึ้น แต่ยังพบปัญหาสภาพบ้าน เรียงลำดับจากมากไปน้อยคือ ปัญหาการเสื่อมสภาพบ้านร้อยละ 36 ปัญหาสภาพแวดล้อมในการอยู่อาศัยร้อยละ 32 ปัญหาสุขลักษณะร้อยละ 27 และปัญหาพื้นที่ใช้สอยร้อยละ 5 จากการศึกษายังคงพบปัญหาที่อยู่อาศัยแสดงให้เห็นว่า ควรต้องมีการพัฒนาที่อยู่อาศัย จึงนำไปสู่ (1) ข้อเสนอแนะต่อชุมชน ให้มีการรวมกลุ่มออมทรัพย์เพื่อปรับปรุงบ้าน และพัฒนาทักษะการปรับปรุงบ้านด้วยตนเอง (2) ข้อเสนอแนะต่อหน่วยงาน กระบวนการพัฒนาชุมชนควรบรรจุกระบวนการพัฒนาสภาพกายภาพที่อยู่อาศัยร่วมด้วย ส่งเสริมอาชีพและรายได้ให้มีความสม่ำเสมอ และส่งเสริมความรู้มาตรฐานขั้นต่ำและสุขลักษณะที่ดีในที่อยู่อาศัย
Article Details
เอกสารอ้างอิง
กฎกระทรวง ว่าด้วยการยกเว้นผ่อนผัน หรือกำหนดเงื่อนไข ในการปฏิบัติตามกฎหมายว่าด้วยการควบคุมอาคารสำหรับอาคารใน โครงการที่รัฐจัดให้มีหรือพัฒนาเป็นที่อยู่สำหรับผู้มีรายได้น้อย พ.ศ.2554. (2554, 14 มกราคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 128 ตอนที่ 2 ก. หน้า 1-9. https://web.codi.or.th/printing_media/20151022-9450/
กรทิพย์ พฤกษ์ประเสริฐดี. (2544). การก่อสร้างที่อยู่อาศัยของผู้ที่ย้ายจากชุมชนใต้สะพาน [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิตไม่ได้ตีพิมพ์]. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
กรณ์พงศ์ ทองศรี. (2552). ผลกระทบด้านเศรษฐกิจของรูปแบบการถือครองที่ดิน : กรณีศึกษาเปรียบเทียบบ้านมั่นคงชนบท ตำบลวังน้ำเขียว จังหวัดนครราชสีมาและบ้านมั่นคงชนบท ตำบลดอนยอจังหวัดนครนายก [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต ไม่ได้ตีพิมพ์]. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
กระทรวงมหาดไทย. กรมการพัฒนาชุมชน. (2559). คู่มือการจัดเก็บข้อมูลความจำเป็นพื้นฐาน ปี 2560-2564. https://issuu.com/cdd_chiangrai/docs/bmn60_handbook
การเคหะแห่งชาติ. (2529). มาตรฐานที่อยู่อาศัยและสิ่งแวดล้อมการเคหะแห่งชาติ. กคช.
การเคหะแห่งชาติ. (2562). ชุมชนผู้มีรายได้น้อยปี 2562. กคช.
กุณฑลทิพย พาณิชภักดิ์, ฉันทัส เพียรธรรม, ศศิกุล อ่อนเฉวียง, และวันเพ็ญ สิริยงสวัสดิ์. (2543). แนวทางการจัดการที่อยู่อาศัยแก่ผู้ประสบปัญหาที่อยู่อาศัยตามโครงการพัฒนาที่อยู่อาศัยสำหรับผู้มีรายได้น้อยในกรุงเทพมหานคร. คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
"คนรู" ผู้เป็นต้นแบบ - พีรธร เสนีย์วงศ์ - กับ "ร้านศูนย์บาท" ชีวิตใหม่ของคนไร้บ้าน. (2558, พฤษภาคม 26). หนังสือพิมพ์ผู้จัดการรายวัน. https://mgronline.com/onlinesection/detail/9580000058463
ทรงเดช ดารามาศ. (2537). บ้านใต้สะพานในเขตกรุงเทพมหานคร [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต ไม่ได้ตีพิมพ์]. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
บรรณโศภิษฐ์ เมฆวิชัย, กุณฑลทิพย พานิชภักดิ์, บุษรา ศรีพานิชย์, ดรุณ นาคจำนง, พงษ์ศักดิ์ กังวานพาณิชย์, เอกชัย ชูสังข์, สุพินดา ตั้งรุ่งเรืองอยู่, เกรียงศักดิ์อ่าวอุดมพันธ์, ทิพวรรณ แสนจันทร์, และกานนท์ เทพคเชนทร์. (2547). มาตรฐานที่อยู่อาศัยสำหรับผู้มีรายได้น้อย. คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
มูลนิธิการจัดการทรัพยากรอย่างยั่งยืน. (2562). ชุมชนอ่อนนุช 14 ไร่ กทม. http://www.3r-foundation.or.th/th/network/network3r/central/detail/156/
มูลนิธิพัฒนาที่อยู่อาศัย. (2546). คนใต้สะพาน. มูลนิธิ.
วลัยพร สายเสมา. (2560). จาก“คนเก็บขยะ”สู่“กลุ่มอาชีพซาเล้ง” : การสร้างการเปลี่ยนแปลงทางอัตลักษณ์กรณีศึกษาชุมชนอ่อนนุช 14 ไร่ เขตประเวศกรุงเทพมหานคร [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต ไม่ได้ตีพิมพ์].มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
ศุภชัย ถาวรสุภเจริญ. (2545). การใช้พื้นที่อยู่อาศัยของชุมชนที่ถูกรื้อย้ายจากบ้านใต้สะพานในกรุงเทพมหานคร [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต ไม่ได้ตีพิมพ์]. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน. (2562). บ้านมั่นคงชนบทและเมือง. https://web.codi.or.th/development_project/20190321-135/
สำนักงานเขตประเวศ. (2563). แผนพัฒนาชุมชนอ่อนนุช 14 ไร่ ประจำปี พ.ศ. 2563. สำนักงาน.
สินีนาฏ วงศ์สวัสดิ์. (2545). การเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตหลังการรื้อย้ายจากชุมชนใต้สะพาน [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต ไม่ได้ตีพิมพ์]. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
SCG Circular way. (2563). ชุมชนอ่อนนุช 14 ไร่.https://www.scg.com/sustainability /circular-economy/global-thailand-practices/on-nut-14-rai-community/utm_source=FBSCG&utmmedium=Business_S368Onnut14&utm_campaign=
AlbumPost_CES368_171020_UPZ_&fbclid=IwAR1G54OoJvnRpZNwu6hyFS5QTCllR_eKxH3LANFzVTfCHpaKJEf6FWrpMA
