ข้อเสนอการพัฒนาการดำเนินงานส่งเสริมศักยภาพผู้สูงอายุ (Proposal for Operational Improvement Regarding Senior Citizen’s Potential Enhancement)

Main Article Content

อาชัญญา รัตนอุบล - (Archanya Ratana-Ubol)

Abstract

The objectives of the research were 1) to study policies, mechanisms and measures to promote the elderly's potential of  government and related agencies, 2) to study actual state of the implementation to promote the elderly’s potential through elderly school, activity-based gathering, and gathering with multi age groups, and 3) to propose the suggestions for the implementation to promote the elderly’s potential through school of the elderly, activity-based gathering, and gathering with multi all age groups. The population of this study included 556 administrators, involving member of society, multi age groups of members, and elderly involving in implementation to promote the elderly’s potential through school for the elderly, activity-based gathering, and gathering with multi age groups, and the Elderly Quality of Life Development and Career Promotion Center. Mixed methods research was used as a research design. A questionnaire, an interview, and focus group discussion were used as a research instruments. The results of this study showed that 1) from studying related documents, policies, mechanisms and measures to promote the elderly's potential of government and related agencies have been clearly formulated. Related agencies including public and private sectors and civil society emphasized on health, participation, and security in their future. Measures and mechanisms have been established to achieve the effective implementation to promote the elderly’s potential in a concrete manner and self-esteem has been focused on in all aspects, 2) from studying that actual state of the implementation to promote the elderly’s potential, it was found that models of elderly promoting activities varied with locality and supporting agency, organization, and network. Elderly and related organizations and network collaborated by focusing on social and health promotion, followed by elderly’s income promotion. From studying the strengths and weaknesses, it was found that school for the elderly has focused on health and self-care learning activities. Elderly and the community are encouraged to participate in management. Weaknesses are that security mechanisms were not consistent to policies and measures and emphasized on the gathering among elderly; learning exchange with community members and promotion of the establishment of a savings fund were not encouraged. The strengths of a model of activity-based gathering it is to promote value awareness through activity. The weakness is found to encourage local community to collaborate and interact with the elderly. There was still lack of promotion of the savings fund. For a model of Elderly Quality of Life Development and Career Promotion Center, the strength is increasing self-esteem of the elderly through various health and career activities. The weakness is to encourage community participation and savings fund establishment.  All policies aim to increase self-esteem  among elderly through health activities and interaction with people in society, meanwhile an emphasis on security and life security policies and measure emphasized for the protection of their life for the life of the elderly, as well as protection of the life of the elderly was low. All measures focused on organizing activities that encourage elderly participation in the management while an emphasis on community participation in the management was still very low. Health mechanism promoted elderly’s self-awareness. Participation mechanisms focused on irregular participation in activities and variety of activities to respond to the elderly’s needs.  Security and life sustaining mechanisms of the elderly focused on profession promotion. All mechanisms were placed on low level of importance on quality of life, especially, the establishment of savings fund.

Article Details

Section
บทความวิจัย
Author Biography

อาชัญญา รัตนอุบล - (Archanya Ratana-Ubol), Faculty of Education, Department of Lifelong Education, Chulalongkorn University

ผลงานวิชาการ

  • รศ.ดร.อาชัญญา รัตนอุบล, ผศ.ดร.วีรฉัตร์ สุปัญโญ, ผศ.ดร.วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, ผศ.ดร.วรรัตน์ ปทุมเจริญวัฒนา, ผศ.ดร.มนัสวาส โกวิทยา และ ผศ.ดร.สุวิธิดา จรุงเกียรติกุล ปีดำเนินการ 2557 การพัฒนาแนวทางการขับเคลื่อนมหาวิทยาลัยวัยที่สามเพื่อการเรียนรู้ตลอดชีวิตของผู้สูงอายุไทย (Development of Guidelines for Promoting the University of the Third Age for Lifelong Learning of Thai Aging) โครงการยุทธศาสตร์การวิจัยเชิงลึก กองทุนรัชดาภิเษก จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ปีงบประมาณ 2558
  • อาชัญญา รัตนอุบล. ปีดำเนินการ 2556 การวิเคราะห์และสังเคราะห์ปรัชญา แนวคิดและหลักการของการศึกษาตลอดชีวิตเพื่อการเป็นชุมชนแห่งการเรียนรู้ ทุนสนับสนุนจากคณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ปีงบประมาณ 2557
  • วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, อาชัญญา รัตนอุบล, มนัสวาสน์ โกวิทยา, วรรัตน์ ปทุมเจริญวัฒนา,

ณัฏฐลักษณ์ ศรีมีชัย และสุวิธิดา จรุงเกียรติกุล. ปีดำเนินการ 2556 การวิจัยเชิงเปรียบเทียบกรอบด้านนโยบายและยุทธศาสตร์กรณีของประเทศในประชาคมอาเซียนในรอบ 3 ทศวรรษ: กรณีศึกษาประเทศเวียดนาม มาเลเซีย และอินโดนีเซีย ทุนสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) ปีงบประมาณ 2557.

  • Archanya Ratana-Ubul, Weerachart Soopunyo, Wirathep Pathumcharoenwattana, and Suwithida Charungkaittikul. Research Study on Transforming Education and Training Systems to Create Lifelong Learning Societies in the Asia-Pacific. Sponsored by UNESCO Year 2015
  • อาชัญญา รัตนอุบล.  กระบวนการฝึกอบรมทางการศึกษานอกระบบโรงเรียน. 422657. 2534, 53 หน้า
  • อาชัญญา รัตนอุบล. การจัดระบบสื่อเพื่อการศึกษานอกระบบ ชุดวิชาการพัฒนาและการใช้สื่อการศึกษานอกระบบ (เล่ม 1 หน่วยที่ 2) นนทบุรี : สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, 2534, หน้า 35 – 71 จำนวน 37 หน้า, เผยแพร่โดย : คณะศึกษาศาสตร์

มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช

  • อาชัญญา รัตนอุบล และนวลเสน่ห์ วงศ์เชิดธรรม. การวิจัยการศึกษานอกระบบ ชุดวิชาประสบการณ์วิชาชีพการศึกษานอกระบบ (เล่ม 1 หน่วยที่ 7) นนทบุรี : สำนักพิมพ์หาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, 2534, หน้า 247-296 จำนวน 48 หน้า (ร่วมทำ 50 %) เผยแพร่โดย : คณะศึกษาศาสตร์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช
  • อาชัญญา รัตนอุบล และเพ็ญศรี ทวิสุวรรณ. โครงสร้างทางวิชาการของการศึกษาทางไกล ชุดวิชาการศึกษาทางไกล (เล่ม 2 หน่วยที่ 8) นนทบุรี : สำนักพิมพ์วิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, 2534, หน้า 339 -389. (ร่วมทำ 50 %) เผยแพร่โดย : คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช
  • อาชัญญา รัตนอุบล และชัยยงค์ พรหมวงศ์. การผลิตและการใช้สื่อวิทยุโทรทัศน์เพื่อการศึกษานอกระบบ ชุดวิชาการพัฒนาและการใช้สื่อการศึกษานอกระบบ (เล่ม 2 หน่วยที่ 11) นนทบุรี : สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, 2534, หน้า 485-557, (ร่วมทำ 50%) เผยแพร่โดย : คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช
  • อาชัญญา รัตนอุบล และทวิศักดิ์ จินดานุรักษ์. สภาวะเรือนกระจก (Greenhouse Effect). วารสารเสริมสมอง เล่มที่ 10 ปีที่ 7 (กุมภาพันธ์ 2534) : หน้า 13-18.
  • อาชัญญา รัตนอุบล.การจัดการศึกษานอกระบบโรงเรียน. 2711375. 2539. 92  หน้า

 

  • อาชัญญา รัตนอุบล. กระบวนการการฝึกอบรมสำหรับการศึกษานอกระบบโรงเรียน.  กรุงเทพมหานคร : บริษัทประชาชน จำกัด, 2540. 128 หน้า แหล่งเผยแพร่ : ศูนย์หนังสือจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
  • อาชัญญา รัตนอุบล.  ทักษะการจัดกิจกรรมการศึกษานอกระบบ. ชุดวิชาประสบการณ์วิชาชีพการศึกษานอกระบบ (เล่ม 1 หน่วยที่ 5) หน้า 160-203 จำนวน 44 หน้า. สมประสงค์  วิทยเกียรติ บรรณาธิการ. คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. นนทบุรี :  สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมธิราช, 2534. แหล่งเผยแพร่ :  มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช
  • อาชัญญา รัตนอุบล.  “การศึกษาแบบการเรียนรู้ (Learning Styles)  ของผู้เรียนมีความสำคัญอย่างไรต่องานการศึกษานอกโรงเรียน” ข่าวสารวิจัยการศึกษา  ปีที่ 18  ฉบับที่ 2 (ธันวาคม 2537-มกราคม 2538 :  หน้า 29-33.
  • สุมาลี สังข์ศรี, สมประสงค์  วิทยเกียรติ, นฤมน  ตันธสุระเศรษฐ์, ศศิกาญจน์  ทวิสุวรรณ และอาชัญญา  รัตนอุบล. ความคิดเห็นและความคาดหวังของนักศึกษาและผลที่ได้รับจากหลักสูตรการศึกษานอกระบบ โดยระบบการศึกษาทางไกลของมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช.  นนทบุรี : พิมพ์อัดสำเนาเย็บเล่ม มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช พ.ศ. 2535, 396 หน้า (ได้รับงบประมาณสนับสนุนจากมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช) แหล่งเผยแพร่ :  เสนอในการสัมมนางานวิจัยของมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช ณ อาคารวิทยพัฒน์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช วันที่ 31  กรกฎาคม พ.ศ. 2538. และเผยแพร่โดยมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช.
  • สมหวัง พิธิยานุวัฒน์, ชนิตา  รักษ์พลเมือง, สุวิมล  ว่องวาณิช, อาชัญญา  รัตนอุบล,  อมรวิชช์  นาครทรรพ และวรรณดี  พรหมมา. การศึกษาแนวโน้มความต้องการและการผลิตกำลังคนระดับสูงกว่า  ปริญญาตรี. กรุงเทพมหานคร : พิมพ์อัดสำเนาเย็บเล่ม คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย 2537, 252 หน้า. (ได้รับงบประมาณสนับสนุนจากทบวงมหาวิทยาลัยของรัฐ) แหล่งเผยแพร่ :  เสนอในการประชุมทางวิชาการเรื่อง การวิจัยทางการศึกษา และการวิจัยที่เกี่ยวข้องกับการศึกษาครั้งที่ 9 วันที่ 9-12 ตุลาคม 2538  ณ คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย จัดโดยสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาแห่งชาติ สำนักนายกรัฐมนตรีร่วมกับคณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และเผยแพร่โดยทบวงมหาวิทยาลัย และสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาแห่งชาติ สำนักนายกรัฐมนตรี.
  • อาชัญญา รัตนอุบล.  การศึกษาแบบการเรียนรู้ของนิสิตปริญญาตรี สาขาวิชาการศึกษานอกระบบโรงเรียน คณะครุศาสตร์ กรุงเทพมหานคร : พิมพ์อัดสำเนาเย็บเล่ม  คณะครุศาสตร์  จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2538, 136 หน้า (ได้รับงบประมาณสนับสนุนจากทุนส่งเสริมการวิจัยเพื่อพัฒนาการเรียนการสอนวิจัยเพื่อพัฒนาการเรียนการสอน ปี 2537)แหล่งเผยแพร่ : วารสารการศึกษาตลอดชีวิต ประจำเดือนกันยายน  2539 ปีที่ 18 ฉบับที่ 7 หน้า 20-21.
  • Oonta Nopakun, Suwimon Wongwanich, Archanya Ratana-Ubol and Chaiyosh lmsuwan. The Development of internal Efficiency Indicators and Productivity of Adult Literacy Programmes. Bangkok Metropolis : UNESCO/PROAP, 1995. 44 PP. (Supported by UNESCO/PROAP)  แหล่งเผยแพร่ : เสนอให้ UNESCO วิพากษ์เพื่อนำข้อมูลดังกล่าวไปใช้ในการพัฒนาโครงการ Efficiency and Productivity of Literacy
  • อาชัญญา รัตนอุบล (หัวหน้าโครงการ), ผศ.ดร.วีรฉัตร์ สุปัญโญ, ผศ.ดร.วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, ผศ.ดร.วรรัตน์ ปทุมเจริญวัฒนา, ผศ.ดร.มนัสวาส โกวิทยา และ ผศ.ดร.สุวิธิดา จรุงเกียรติกุล. การพัฒนาแนวทางการขับเคลื่อนมหาวิทยาลัยวัยที่สามเพื่อการเรียนรู้ตลอดชีวิตของผู้สูงอายุไทย (Development of Guidelines for Promoting the University of the Third Age for Lifelong Learning of Thai Aging) แหล่งเผยแพร่ : โครงการยุทธศาสตร์การวิจัยเชิงลึก กองทุนรัชดาภิเษก จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย วันที่ 14 พฤษภาคม 2558 วารสาร  ปีที่ ฉบับที่ วัน เดือน เลขปีพ.ศ. เลขหน้า x-x (อยู่ในฐานข้อมูล TCI กลุ่มที่ 1)
  • อาชัญญา รัตนอุบล (หัวหน้าโครงการวิจัย) วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, มนัสวาสน์ โกวิทยา, วรรัตน์ ปทุมเจริญวัฒนา, ณัฏฐลักษณ์ ศรีมีชัย และสุวิธิดา จรุงเกียรติกุล. การวิจัยเชิงเปรียบเทียบพัฒนาการด้านนโยบายและยุทธศาสตร์ทางการศึกษาของประเทศในประชาคมอาเซียน : กรณีศึกษาประเทศเวียดนาม มาเลเซีย และอินโดนีเซีย.แหล่งเผยแพร่ : สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.), 2557.วารสาร ปีที่ ฉบับที่ วัน เดือน เลขปีพ.ศ. เลขหน้า x-x (อยู่ในฐานข้อมูล TCI กลุ่มที่ 1)
  • อาชัญญา รัตนอุบล (หัวหน้าโครงการ) สุวิธิดา จรุงเกียรติกุล และระวี สัจจโสภณ. อนาคตภาพรูปแบบมหาวิทยาลัยวัยที่สามเพื่อการเรียนรู้ตลอดชีวิตของผู้สูงอายุไทย. กรุงเทพฯ : ปีที่ 36 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2558 หน้า 88 - 96 แหล่งเผยแพร่ : คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2554.วารสาร Kasetsart Journal of Social ปีที่ 36 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2558 หน้า 88 - 96 (อยู่ในฐานข้อมูล TCI กลุ่มที่ 1)
  • อาชัญญา รัตนอุบล (หัวหน้าโครงการ) วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา วรรัตน์ ปทุมเจริญวัฒนา ปาน กิมปี และระวี สัจจโสภณ. การศึกษาและการเรียนรู้ตลอดชีวิตของผู้สูงอายุไทย.แหล่งเผยแพร่ : มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย, 2554.วารสาร  ปีที่ ฉบับที่ วัน เดือน เลขปีพ.ศ. เลขหน้า x-x (อยู่ในฐานข้อมูล TCI กลุ่มที่ 1)
  • อาชัญญา รัตนอุบล (หัวหน้าโครงการ) สารีพันธุ์ ศุภวรรณ, วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, มนัสวาสน์ โกวิทยา, วรรัตน์ ปทุมเจริญวัฒนา, ปาน กิมปี, ณัฎฐลักษณ์ ศรีมีชัย, สุวิธิดา จรุงเกียรติกุล และระวี สัจจโสภณ. การศึกษาแนวทางการส่งเสริมการจัดการศึกษา/การเรียนรู้เพื่อการพัฒนาศักยภาพผู้สูงอายุ. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ปีที่ 40 ฉบับที่ 1 กรกฎาคม – ตุลาคม 2555 หน้า 14-28 แหล่งเผยแพร่ : สำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ, 2553.วารสารครุศาสตร์ ปีที่ 40 ฉบับที่ 1 กรกฎาคม – ตุลาคม 2555 หน้า 14 – 28 (อยู่ในฐานข้อมูล TCI กลุ่มที่ 1)
  • อาชัญญา รัตนอุบล (หัวหน้าโครงการ) ปาน กิมปี, สารีพันธุ์ ศุภวรรณ, วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, วรรัตน์ อภินันท์กูล, ณัฏฐลักษณ์ ศรีมีชัย และสุวิธิดา จรุงเกียรติกุล. ผลการทดลองกิจกรรมบูรณาการการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย เพื่อส่งเสริมการเรียนรู้ด้านการเตรียมความพร้อมเพื่อเข้าสู่วัยผู้สูงอายุของผู้ใหญ่วัยแรงงาน. แหล่งเผยแพร่ : สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ, 2553.วารสาร ปีที่ ฉบับที่ วัน เดือน เลขปีพ.ศ. เลขหน้า x-x (อยู่ในฐานข้อมูล TCI กลุ่มที่ 1)
  • อาชัญญา รัตนอุบล (หัวหน้าโครงการ) สารีพันธุ์ ศุภวรรณ, วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, วรรัตน์ ปทุมเจริญวัฒนา, ปาน กิมปี, ณัฎฐลักษณ์ ศรีมีชัย, สุวิธิดา จรุงเกียรติกุล และระวี สัจจโสภณ. การศึกษาสภาพ ปัญหา ความต้องการ และรูปแบบการจัดกิจกรรมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย เพื่อส่งเสริมการเรียนรู้ด้านการเตรียมความพร้อมเมื่อเข้าสู่วัยผู้สูงอายุของผู้ใหญ่วัยแรงงาน. แหล่งเผยแพร่ : มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย, 2552. วารสาร  ปีที่ ฉบับที่ วัน เดือน เลขปีพ.ศ. เลขหน้า x-x (อยู่ในฐานข้อมูล TCI กลุ่มที่ 1)
  • อาชัญญา รัตนอุบล (หัวหน้าโครงการ) ปาน กิมปี, สารีพันธุ์ ศุภวรรณ, วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, วรรัตน์ อภินันท์กูล, ณัฏฐลักษณ์ ศรีมีชัย และสุวิธิดา จรุงเกียรติกุล. แนวทางการพัฒนาการดำเนินการยกย่องครูภูมิปัญญาไทยในการจัดการเรียนรู้เพื่อการพัฒนาการศึกษา เศรษฐกิจและสังคมในท้องถิ่นอย่างครบวงจร. แหล่งเผยแพร่ : คณะครุศาสตร์  จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย,  วารสาร  ปีที่ ฉบับที่ วัน เดือน เลขปีพ.ศ. เลขหน้า x-x (อยู่ในฐานข้อมูล TCI กลุ่มที่ 1)
  • อาชัญญา รัตนอุบล (หัวหน้าโครงการ) วลัย พาณิช, วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, วรรัตน์  อภินันท์กูล, ณัฏฐลักษณ์ ศรีมีชัย และสุวิธิดา จรุงเกียรติกุล. การพัฒนาองค์ความรู้เพื่อการพัฒนาเด็ก   เยาวชน และครอบครัว. แหล่งเผยแพร่ :  คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 2551 วารสาร ปีที่ ฉบับที่ วัน เดือน เลขปีพ.ศ. เลขหน้า x-x (อยู่ในฐานข้อมูล TCI กลุ่มที่ 1)
  • อาชัญญา รัตนอุบล (หัวหน้าโครงการ) เกียรติวรรณ อมาตยกุล, วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, วรรัตน์ อภินันท์กูล, ณัฏฐลักษณ์ ศรีมีชัย และสุวิธิดา จรุงเกียรติกุล.  แนวโน้มการจัดการศึกษานอกระบบโรงเรียนของประเทศไทยในทศวรรษ. แหล่งเผยแพร่ :  คณะครุศาสตร์  จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย,  วารสาร ปีที่ ฉบับที่ วัน เดือน เลขปีพ.ศ. เลขหน้า x-x (อยู่ในฐานข้อมูล TCI กลุ่มที่ 1)
  • อาชัญญา รัตนอุบล. พัฒนาการ การเรียนรู้และการจัดกิจกรรมสำหรับผู้ใหญ่. 177 หน้า. 2551 แหล่งเผยแพร่ : คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
  • อาชัญญา รัตนอุบล. การเรียนรู้ของผู้ใหญ่และผู้สูงอายุในสังคมไทย. 164 หน้า. 2559 แหล่งเผยแพร่ : ศูนย์ส่งเสริมการพัฒนานวัตกรรม ตำราและเอกสารทางวิชาการ คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และวางจำหน่ายที่ศูนย์หนังสือแห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

References

ภาษาไทย
กรมกิจการผู้สูงอายุ. (2559). รายงานประจำปี พ.ศ.2558. [ออนไลน์]. แหล่งที่มา: https://dop.go.th/main/work_detail.php?id=9fee90122026a072eb0f8a530c23136e
กรมกิจการผู้สูงอายุ. (2559). สถานการณ์ผู้สูงอายุ ปี 2559. แหล่งที่มา https://www.dop.go.th/th/know/2/54. สืบค้นเมื่อวันที่ 20 กันยายน 2561.
กรมกิจการผู้สูงอายุร่วมกับมหาวิทยาลัยเชียงใหม่. (ม.ป.ป). คู่มือการใช้มาตรฐานการดำเนินงานศูนย์พัฒนาคุณภาพชีวิตและส่งเสริมอาชีพผู้สูงอายุ. กรุงเทพฯ.
กรมอนามัย. (2557). รายงานประจำปีกรมอนามัย 2557. [ออนไลน์]. แหล่งที่มา https://www.anamai.moph.go.th/. สืบค้นเมื่อวันที่ 17 กรกฎาคม 2561.
คณะกรรมการผู้สูงอายุแห่งชาติ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์. (2553). แผนผู้สูงอายุแห่งชาติ ฉบับที่ 2 (2545 - 2564) ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 1 (2552). พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์เทพเพ็ญวานิสย์.
ดวงกมล (วัฒนสุข) พรชํานิ. (2550). การจัดเวทีประชาคม. [ออนไลน์]. แหล่งที่มา: https://www.ayutthaya. doae.go.th/Knowledge-53/web-visa/EK-visa4.
นนทยา อิทธิชินบัญชร (2016). แนวทางการสร้างอาชีพเพื่อเพิ่มมูลค่าทางเศรษฐกิจ ให้กับผู้สูงอายุในจังหวัดศรีสะเกษ. Panyapiwat Journal, 8(1), 111-121. Retrieved from https://tci-thaijo.org/index.php/pimjournal/article/view/55729
เพ็ญแข ลาภยิ่ง. (2552). ความเป็นหุ้นส่วนระหว่างภาครัฐและเอกชนในระบบสุขภาพ : แนวคิด หลักการและประสบการณ์ต่างประเทศ (Public-Private Partnerships in Health System: concept, principle and foreign experiences) : สำนักงานวิจัยเพื่อการพัฒนาหลักประกันสุขภาพไทย.
มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย. (2558). สถานการณ์ผู้สูงอายุไทย พ.ศ.2558. กรุงเทพฯ: บริษัทอมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน).
ระวี สัจจโสภณ. (2556). แนวคิดทางการศึกษาเพื่อการพัฒนาภาวะพฤฒิพลังในผู้สูงอายุ. วารสารเกษตรศาสตร์ (สังคม) มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, ปีที่ 34, 471-490.
ศิริอมร กาวีระ. แนวทางการพัฒนาด้านการตลาดกลุ่มน้ำพริกเกษตรกรบ้านแม่โข อำเภอบ้านตาก จังหวัดตาก. วารสารวิชาการมหาวิทยาลัยฟาร์อีสเทอร์น: ปีที่ 11 ฉบับที่ 1 (2017): มกราคม 2560 - มีนาคม 2560
สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ สำนักนายกรัฐมนตรี. (2559).
แผนพัฒาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่สิบสอง พ.ศ.2560 – 2564. (ออนไลน์). แหล่งที่มา: https://www.nesdb.go.th/ewt_dl_link.php?nid=6422.
สำนักนายกรัฐมนตรี. (2560). ร่างยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี. (ออนไลน์). แหล่งที่มา: https://www.nesdb .go.th/The Secretariat of the Prime Minister. (2016). Draft of the national strategy for 20 years. [Online]. Retrieved on April 10, 2018 from https://www.nesdb .go.th/
สำนักงานส่งเสริมสวัสดิภาพ และพิทักษ์เด็ก เยาวชน ผู้ด้อยโอกาส และผู้สูงอายุ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์. (2557). คู่มือการดำเนินงานศูนย์พัฒนาคุณภาพชีวิตและส่งเสริมอาชีพผู้สูงอายุ. กรุงเทพฯ: สำนักส่งเสริมและพิทักษ์ผู้สูงอายุ (สทส.).
อาชัญญา รัตนอุบล, สุวิธิดา จรุงเกียรติกุล และระวี สัจจโสภณ. อนาคตภาพรูปแบบมหาวิทยาลัยวัยที่สามเพื่อการเรียนรู้ตลอดชีวิตของผู้สูงอายุไทย. กรุงเทพฯ : ปีที่ 36 ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2558 หน้า 88 - 96

ภาษาอังกฤษ
Cohen, John M. and Uphoff, Norman T. (1977). Rural Participation:Concepts and
Measures for Project Design, Implementation and Evaluation. In Rural Development Monograph No. 2 The Rural Development Committee Center for International Studies, Cornell University, January.
Conger, J. A., & Kanungo, R. N. (1988). The empowerment process: Integrating theory and practice. Academy Management Review.
Freeman, E.R. (1984). Strategic Management: A Stakeholder Approach. Boston: Pittman.
Henton, Doug, John Meville, Terry Amsler, and Malka Kopell. 2006. Collaborative
Governance: A Guide for Grantmakers. Menlo Park. CA: William and Flora Hewlett Foundation. www.hewlett.org. [Accessed August 14, 2018].
Maslow, A.H. 1962. A Theory of Human Motivation. Psychological. 50(4): 370.
World Health Organization. Retrieved November 25, 2018, from https://www.who.int/whr/2002/en/