มุมมองของรัฐที่มีต่อผู้สูงอายุผ่านประวัติศาสตร์การจัดสวัสดิการในประเทศไทย

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มุ่งสำรวจมุมมองของรัฐไทยที่มีต่อ “ผู้สูงอายุ” ผ่านประวัติศาสตร์การจัดสวัสดิการในประเทศไทยที่เปลี่ยนแปลงไปตั้งแต่ยุคสมบูรณาญาสิทธิราชย์จนถึงปัจจุบัน โดยวิเคราะห์ถึงบริบททางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคมที่เป็นปัจจัยภายในและภายนอกประเทศ รวมถึงตีความการใช้ภาษา (language) ที่ปรากฏในเอกสารทางการและไม่เป็นทางการ โดยนำ “ทฤษฎีวาทกรรม” (Discourse Theory) ซึ่งเป็นกระบวนการวิเคราะห์และตีความผ่านวิธีการสื่อสาร คำพูด เหตุการณ์ ความเชื่อ การสื่อความหมายเชิงสัญลักษณ์ หรือกระบวนการสร้างค่านิยมต่าง ๆ ของรัฐที่เกี่ยวกับผู้สูงอายุ ประกอบกับนำระเบียบวิธีวิจัยทางประวัติศาสตร์อย่างการวิจัยเชิงเอกสาร โดยเฉพาะการวิพากษ์จากหลักฐานชั้นต้นและชั้นรองตามวิธีการศึกษาทางประวัติศาสตร์มาช่วยเปิดเผยมุมมองของรัฐ ผลการศึกษาพบว่าการใช้ถ้อยคำและวาทกรรมบางอย่างของรัฐที่ปรากฏตามประกาศ กฎหมาย นโยบาย หรือบันทึกในสิ่งพิมพ์ต่าง ๆ        เป็นหลักฐานสำคัญที่สะท้อนให้เห็นการเปลี่ยนแปลงของมุมมองรัฐที่มีต่อผู้สูงอายุในหลายช่วง โดยขึ้นอยู่กับการเปลี่ยนแปลงของบริบทภายนอกและภายในประเทศอย่างสำคัญ ซึ่งพบการเปลี่ยนแปลงทั้งหมด 5 ระยะด้วยกันตั้งแต่ยุคที่มองว่าผู้สูงอายุมีคุณค่าต่อสังคม ยุคแห่งการสงเคราะห์กับการลดทอนคุณค่าผู้สูงอายุ ยุคฟื้นฟูภาพลักษณ์ที่ดีของผู้สูงอายุ ยุคต่อยอดคุณค่าของผู้สูงอายุทางเศรษฐกิจและวัฒนธรรม และยุคเปลี่ยนผ่านจากสงเคราะห์สู่สิทธิสำหรับผู้สูงอายุ ด้วยจำนวนและสัดส่วนของประชากรสูงอายุที่เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว รัฐจึงควรเร่งสร้างความรู้และผลักดันนโยบายโดยวางอยู่บนพื้นฐานแนวคิดสำคัญ 2 ประการ คือ แนวคิดหลากหลายรุ่นวัยกับแนวคิดเชิงชุมชน เพื่อรักษาวิถีปฏิบัติที่สมาชิกครอบครัวและสังคมมีต่อผู้สูงอายุและเพื่อความยั่งยืนของงบประมาณด้านสวัสดิการของประเทศต่อไป