โรงเรียนรัฐกับการสร้างรัฐสมัยใหม่ของสยามในมณฑลพายัพ สมัยรัชกาลที่ 5 (พ.ศ. 2435 – 2453)
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความนี้มุ่งศึกษาบทบาทของโรงเรียนรัฐ ในฐานะโครงสร้างพื้นฐานของการสถาปนารัฐสมัยใหม่ของสยามขึ้นมาในมณฑลพายัพหรืออาณาจักรล้านนาในอดีต โดยศึกษาผ่านแนวนโยบายการจัดการศึกษาของรัฐบาลสยามในสมัยรัชกาลที่ 5 ที่ได้ใช้สถาบันทางการศึกษาเพื่อบรรลุเป้าหมายในการรวมหัวเมืองที่ห่างไกลให้เข้ามาเป็นส่วนหนึ่งภายใต้โครงสร้างทางอำนาจ ซึ่งเป็นกระบวนการหนึ่งของการสถาปนารัฐสมัยใหม่ที่เป็นสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ผลการศึกษาพบว่า โรงเรียนรัฐได้มีเป้าหมายในการจัดการศึกษาเพื่อตอบสนองการเติบโตของรัฐสมัยใหม่ เพื่อการผลิตซ้ำกำลังคนในภาคราชการซึ่งเป็นองค์ประกอบสำคัญในการบังคับใช้กฎหมายและตัวแทนอำนาจของรัฐสมัยใหม่ ด้วยกระบวนการทำโรงเรียนในมณฑลพายัพให้เป็นของรัฐ และการส่งเสริมการเรียนภาษาไทยให้เป็นภาษาหลักเพื่อให้การสื่อสารทางการเมืองของรัฐกับข้าราชการในมณฑลและราษฎรสามารถเกิดขึ้นได้
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
- เนื้อหาและข้อมูลที่ลงตีพิมพ์ในวารสารรัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์ถือเป็นข้อคิดเห็นและความรับผิดชอบของผู้เขียนบทความโดยตรง ซึ่งกองบรรณาธิการวารสารรัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์ ไม่จำเป็นต้องเห็นด้วย หรือร่วมรับผิดชอบใดๆ
- บทความและข้อมูล ที่ได้รับการตีพิมพ์ในวารสารรัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์ ถือเป็นลิขสิทธิ์ของวารสาร หากบุคคลหรือหน่วยงานใดต้องการนำข้อมูลไปใช้ประโยชน์ในทางวิชาการ ขอให้อ้างอิงแหล่งที่มาด้วย
เอกสารอ้างอิง
กุลลดา เกษบุญชู มี้ด. (2562). ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์: วิวัฒนาการรัฐไทย [The Rise and Decline of Thai Absolutism] (อาทิตย์ เจียมรัตตัญญู, ผู้แปล). นนทบุรี: ฟ้าเดียวกัน.
จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. (2472). พระราชหัตถเลขาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีไปมากับสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒนธากร.
ชัยวัฒน์ ปะสุนะ. (2563). พลวัตล้านนา: ว่าด้วยการเปลี่ยนแปลงภาษาในมณฑลพายัพภายใต้อิทธิพลสยามจากเอกสารมิชชันนารี ค.ศ. 1893-1926. วารสารวิชาการมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์, 8(2), 1-19.
ณัฐพล อยู่รุ่งเรืองศักดิ์. (2558). ล้านนาใน พ.ศ. ๒๔๔๐: ภาพสะท้อนจากบันทึกของ ปีแอร์ โอร์ต. วารสารอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร, 37(1), 43-77.
ดำรงราชานุภาพ, กรมพระยา. (2494). พระโอวาท สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์ข่าวพาณิชย์.
ดำรงราชานุภาพ, กรมพระยา. (2509). เทศาภิบาล. กระทรวงมหาดไทย, พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ พระยาจินดารักษ์ (จำลอง สวัสดิ – ชูโต) ณ เมรุหน้าพลับพลาอิสริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส 10 ตุลาคม 2509.
ดิสกร นินนาทโยธิน. (2555). การบริหารการมัธยมศึกษาในประเทศไทย: จากโครงการศึกษา พ.ศ. 2441 ถึงการจัดตั้งสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา พ.ศ. 2553. (วิทยานิพนธ์ศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต), สาขาวิชาการบริหารการศึกษา,มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
เตช บุนนาค. (2532). การปกครองระบบเทศาภิบาลของประเทศสยาม: กระทรวงมหาดไทยสมัยสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยาดำรงราชานุภาพ [The Provincial Administration of Siam, 1892-1915: The Ministry of The Interior Prince Damrong Rajanuphab] (ภรณี กาญจนัษฐิติ, ผู้แปล). พรรณี ฉัตรพลรักษ์ และอรรถจักร์ สัตยานุรักษ์ (บก.). กรุงเทพฯ: มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์.
ธงชัย วินิจจะกูล. (2556). กำเนิดสยามจากแผนที่: ประวัติศาสตร์ภูมิกายาของชาติ [Siam Mapped: A History of the Geo-Body of a Nation] (พวงทอง ภวัครพันธุ์, ไอดา อรุณวงศ์, และพงษ์เลิศ พงษ์วนานต์, ผู้แปล). กรุงเทพฯ: โครงการจัดพิมพ์คบไฟ ร่วมกับสำนักพิมพ์อ่าน.
ธเนศวร์ เจริญเมือง. (2542). 100 ปีสายสัมพันธ์สยาม-ล้านนา 2442-2542. เชียงใหม่: โครงการศึกษาการปกครองท้องถิ่น คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
ธเนศวร์ เจริญเมือง. (2561). ปรินส์รอยฯ 131 ปี (พ.ศ. 2430-2561): การศึกษา, เชียงใหม่, ล้านนา, และรัฐไทย. เชียงใหม่: ห้างหุ้นส่วนจำกัด เชียงใหม่โรงพิมพ์แสงศิลป์.
นภนาท อนุพงศ์พัฒน์. (2546). ผลกระทบของพระราชบัญญัติลักษณะปกครองคณะสงฆ์ ร.ศ. ๑๒๑ ต่อการปกครองคณะสงฆ์ไทย. (วิทยานิพนธ์อักษรศาสตรมหาบัณฑิต), สาขาวิชาประวัติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
นววรรณ วุฒฑะกุล. (2550). แผนการศึกษาแห่งชาติ หลักสูตร และการจัดการเรียนการสอนในระดับการศึกษาขั้นพื้นฐาน ตั้งแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวถึงสิ้นสุดยุคสมบูรณาญาสิทธิราชย์ (รายงานผลการวิจัย). กรุงเทพ: คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
เนื้ออ่อน ขรัวทองเขียว. (2553). รัฐสยามกับล้านนา พ.ศ. 2417-2476. (วิทยานิพนธ์อักษรศาสตรดุษฎีบัณฑิต), จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
เนื้ออ่อน ขรัวทองเขียว. (2560). เปิดแผนยึดล้านนา. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มติชน.
ประสิทธิ์ ลีปรีชา. (2550). ระบบการศึกษาและภาษาในกระบวนการสร้างรัฐชาติไทย. วารสารสังคมศาสตร์, 19(1), 277-309.
ภักดีกุล รัตนา. (2563). ผู้หญิงล้านนากับการศึกษา. วารสารข่วงผญา, 14, 110-143.
ภูเดช แสนสา. (2556). คุ้มหลวง หอคำ เวียงแก้ว สัญญะขัติยะล้านนา. กรุงเทพฯ: กองบุญหมื่นฟ้า.
โรงเรียนยุพราชวิทยาลัย. (2555). พระบารมีปกเกล้าฯ: ยุพราชวิทยาลัย, 100 ปี นามพระราชทาน: นครเชียงใหม่: ประวัติศาสตร์ การพัฒนาการศึกษา และสังคมเมืองเชียงใหม่. เชียงใหม่: หจก.เชียงใหม่โรงพิมพ์แสงศิลป์.
วารุณี โอสถารมย์. (2524). การศึกษาในสังคมไทย พ.ศ. 2411 - พ.ศ. 2475. (วิทยานิพนธ์อักษรศาสตรมหาบัณฑิต), จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
วิทวัส ทวีพรกิจกุล. (2559). การต่อรองทางอุดมการณ์ของมิชชันนารีในโรงเรียนของมิชชันนารีในเชียงใหม่. วารสารรัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์, 7(1), 1-20.
วิทวัส ทวีพรกิจกุล. (2560). โรงเรียนชองมิชชันนารี: การต่อรองทางอุดมการณ์ของมิชชันนารีอเมริกันเพรสไบทีเรียนในเชียงใหม่ (พ.ศ. 2442-2475). (ปริญญารัฐศาสตรมหาบัณฑิต), มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
วิบูลย์ ทานุชิต. (2527). การปฏิรูปการศึกษาในล้านนา: สมัยเป็นมณฑลเทศาภิบาล (พ.ศ. ๒๔๔๒-๒๔๗๖). ใน ล้านนากับการศึกษาแบบใหม่ (น. 53-70). เชียงใหม่: วิทยาลัยครู.
วิบูลย์ ทานุชิต. (2528). การปฏิรูปการศึกษาในมณฑลพายัพ (พ.ศ. 2442-2476). (ปริญญาการศึกษามหาบัณฑิต), มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.
วุฒิชัย มูลศิลป์. (2553). พระบรมราชาธิบายแก้ไขการปกครอง: พระราชปณิธานในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในการปกครองแผ่นดิน. วารสารประวัติศาสตร์, ฉบับพิเศษ 50 ปี, 3-29.
ศิริมาส ไทยวัฒนา. (2525). แนวคิดทางการศึกษาของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชริรญาณวโรรส (รายงานผลการวิจัย). กรุงเทพ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
กระทรวงศึกษาธิการ. (2507). ประวัติกระทรวงศึกษาธิการ 2435-2507. พระนคร: โรงพิมพ์คุรุสภา.
สมเกียรติ วันทะนะ. (2564). เมืองไทยยุคใหม่: สัมพันธภาพระหว่างรัฐกับประวัติศาสตร์สำนึก. ใน พิพัฒน์ พสุธารชาติ, และฐนพงศ์ ลือขจรชัย (บก.). เมื่อใดจึงเป็นชาติไทย (น. 45-99). กรุงเทพฯ: Illuminations Editions.
สรัสวดี อ๋องสกุล. (2551). ประวัติศาสตร์ล้านนา. กรุงเทพฯ: อัมรินทร์.
สายสกุล เดชาบุตร. (2563). กบฏไพร่หรือผีบุญ ประวัติศาสตร์การต่อสู้ของราษฎร กับอำนาจรัฐเหนือแผ่นดินสยาม. นนทบุรี: ดินแดนบุ๊ค.
สุชาดา วราหพันธ์. (2537). แนวพระดำริทางการศึกษาในหัวเมืองของสมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส: การวิเคราะห์เชิงประวัติศาสตร์. (วิทยานิพนธ์ครุศาสตรมหาบัณฑิต), บันฑิตวิทยาลัย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
สุมินทร์ จุฑางกูร. (2529). การกล่อมเกลาทางการเมืองโดยใช้แบบเรียนหลวงเป็นสื่อในสมัยรัชกาลที่ 5. (วิทยานิพนธ์ปริญญารัฐศาสตรมหาบัณฑิต), จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ร.5 ศ.12/4 เรื่อง สรุปรายงานจัดการคณะการศาสนาและการศึกษาหัวเมือง ปี 117-118 (ร.ศ. 117-120).
สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ร.5 ศ.12/7 เรื่อง จัดการเล่าเรียน ตามมณฑลต่างๆ (ก.ย. 117 - ก.พ. 117).
สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ร.5 ศ.12/8 เรื่อง การจัดการคณะสงฆ์หัวเมืองต่างๆ (17 พ.ย. 117-119).
สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ร.5 ศ.2/10 เรื่อง พระบรมราโชบายการเล่าเรียนเมืองเชียงใหม่ (7 ก.พ. 124).
สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ร.5 ศ.2/5 เรื่อง โครงการศึกษา (21 มิ.ย. 117-29 ก.ย. 129).
อรุณรัตน์ วิเชียรเขียว. (2527). การศึกษาล้านนา โบราณ-สมัยใหม่. ใน ล้านนากับการศึกษาแบบใหม่ (น. 27-47). เชียงใหม่: วิทยาลัยครู.
Held, D. (1992). The Development of the Modern State in Formations of Modernity. Cambridge: Polity.
Keyes, C. F. (1991a). The Proposed World of the School: Thai Villagers’ Entry into A Bureaucratic State System in Reshaping Local Worlds: Formal Education and Cultural Chang in Rural Southeast Asia. New Haven, Connecticut: Yale University Southeast Asia Studies.
Keyes, C. F. (1991b). State Schools in Rural Communities: Reflection on Rural Education and Cultural Change in Southeast Asia in Reshaping Local Worlds: Formal Education and Cultural Chang in Rural Southeast Asia. New Haven, Connecticut: Yale University Southeast Asia Studies.
Mann, M. (1993). The Sources of Social Power Volume 2: The Rise of Class and Nation-states, 1760-1914. New York: Cambridge University Press.
Sindhuprama, V. (1988). Modern Education and Socio-cultural in Northern Thailand, 1898-1942 (Doctoral Thesis), University of Hawaii.
Stuart-Fox, M. (1994). Conflicting Conceptions of the State: Siam, France and Vietnam in the Late Nineteenth Century. Journal of the Siam Society, 82(2), 135-144.
Wyatt, D., K. (1976). The Politics of Reform in Thailand: Education in the Reign of King Chulalongkorn. Bangkok: Thai Wattana Panich.
