วิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างสติและสัมปชัญญะ เพื่อการปฏิบัติกรรมฐาน ในพระไตรปิฎก

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้เพื่อศึกษาวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างสติและสัมปชัญญะ เพื่อการปฏิบัติกรรมฐานในพระไตรปิฎก โดยมีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาความหมายและความสำคัญของสติและสัมปชัญญะในพระไตรปิฎก 2) เพื่อศึกษากรรมฐานในพระไตรปิฎก
3) เพื่อศึกษาวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างสติและสัมปชัญญะเพื่อการปฏิบัติกรรมฐานในพระไตรปิฎก การวิจัยครั้งนี้ เป็นการวิจัยเชิงเอกสาร การศึกษาเกี่ยวกับเนื้อหาและวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างสติและสัมปชัญญะเพื่อการปฏิบัติกรรมฐาน โดยผู้วิจัยแบ่งขอบเขตของการวิจัย เป็นสองส่วน คือ ขอบเขตด้านเอกสาร เพื่อกำหนดเอาเอกสารที่ใช้ในวิจัยครั้งนี้ และขอบเขตด้าน เนื้อหา เพื่อกำหนดเนื้อหาประเด็นต่าง ๆ โดยศึกษาจากข้อมูลจากพระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา และคัมภีร์อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง สติและสัมปชัญญะ หมายถึง ความระลึกได้ และการรู้สึกตัวทั่วพร้อมอยู่เสมอ ทั้งในขณะคิด ขณะพูด และในขณะที่กระทำ ว่าสิ่งใดควรทำ สิ่งใดไม่ควรทำ โดยมิให้ความคิด และการกระทำนั้นๆ ตกอยู่ภายใต้ความประมาทมัวเมา สติและสัมปชัญญะเป็นเจตสิกธรรมที่เกิดขึ้นพร้อมกันกับจิต ดับพร้อมกันกับจิต มีอารมณ์อันเดียวกันกับจิต อาศัยจิตเกิดขึ้น การปฏิบัติกรรมฐาน สติและสัมปชัญญะจะเกิดขึ้นร่วมกัน ในขณะที่มีการกำหนดรู้เพื่อปฏิบัติสมถกรรมฐาน สติจะเกิดขึ้นเป็นประธานในสภาวธรรม ทำหน้าที่ช่วยประคับประคองจิตให้ตั้งมั่นอยู่ในอารมณ์เดียว เพื่อเป็นฐานในการยกจิตขึ้นสู่วิปัสสนา สัมปชัญญะ (ปัญญา) ทำหน้าที่พิจารณารูปนามอารมณ์ที่เกิดขึ้นในขณะปัจจุบันอารมณ์