รูปแบบการเจริญฌานเพื่อเข้าสู่วิถีแห่งอริยมรรคตามหลักวิปัสสนาภาวนา

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ ได้แก่ 1) เพื่อศึกษาฌานในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท 2) เพื่อศึกษาวิถีแห่งอริยมรรคตามหลักปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา และ3) เพื่อเสนอรูปแบบการเจริญฌานเพื่อเข้าสู่วิถีแห่งอริยมรรคตามหลักวิปัสสนาภาวนา เป็นการวิจัยแบบเรียบเรียง บรรยายเชิงพรรณนา

ผลการวิจัยพบว่า  รูปแบบการเจริญฌานเพื่อเข้าสู่วิถีแห่งอริยมรรคตามหลักวิปัสสนาภาวนาที่พบ คือ การเจริญฌานนั้น มีจุดมุ่งหมายในครั้งนี้ คือ เจริญจิตภาวนา เพื่อให้เกิดฌานตั้งแต่ปฐมฌานถึงเนวสัญญานาสัญญายตนฌาน จนได้รับผลบรรลุถึงปัญญา ซึ่งเป็นผลมาจากการเจริญสมถภาวนาและวิปัสสนาภาวนา เพื่อพิจารณารูปนามให้รู้ตามความเป็นจริงซึ่งจะส่งผลต่อการดำเนินชีวิตที่เป็นกุศล ฌานเป็นปัจจัยของการบรรลุธรรม แต่ยังไม่สามารถทำให้เห็นแจ้งอริยธรรมได้เลย และกิเลสหรืออาสวะของผู้บำเพ็ญเพียรยังไม่สิ้นไป และผู้มีฌานต้องเจริญวิปัสสนาควบคู่กันไปจึงจะเห็นสภาวะความเป็นจริงแห่งอริยสัจ 4 จนถ่ายถอนอาสวะออกหมดสิ้นได้ การเพ่งของฌานแบบพระพุทธศาสนาถือการเพ่งสัญญาไม่ว่าทั้งที่เป็นรูปสัญญาและอรูปสัญญาทั้งนี้เพื่อให้จิตดิ่งเข้าสู่ความสงบนิ่งแนบแน่นหรือเข้าสู่อารมณ์สมมติ ก่อนแล้วจึงพิจารณาเพ่งเพื่อรู้แจ้งสภาวะด้วยสติและสัมปชัญญะ ซึ่งเป็นการเจริญมรรคเป็นไปเพื่อรู้แจ้งในพระไตรลักษณ์ และส่งเสริมการพัฒนาฌานให้สูงขึ้นเรื่อย ๆ ตามลำดับจนถึงเนวสัญญานาสัญญายตนฌาน รูปแบบการเจริญฌานเพื่อเข้าสู่วิถีแห่งอริยมรรคตามหลักวิปัสสนาภาวนา เป็นการเจริญสมถกรรมฐานจนจิตตั้งมั่นแน่วแน่ถึงอุปจารสมาธิ อัปนาสมาธิ การที่จะเข้าสู่วิปัสสนาได้นั้นต้องเริ่มต้นจากการเจริญฌานเบื้องต้นก่อนจนได้ฌานที่สูงขึ้นแล้วนำมาเป็นบาทฐานจากนั้นค่อยถอยออกจากฌานแล้วจึงยกขึ้นสู่วิปัสสนา จิตนั้นจึงมุ่งสู่อริยมรรคกำหนดรู้เท่าทันอารมณ์เหล่านั้นเท่าทันตามความเป็นจริงตามแนวสติปัฏฐาน 4 โดยพิจารณาเห็นความเป็นพระไตรลักษณ์ของขันธ์ 5 หรือรูปนาม จนเกิดปัญญาญาณบรรลุถึงโลกุตตรธรรม ในที่สุดเข้าสู่พระนิพพาน