วิเคราะห์การเกิดขึ้นของอนุโลมญาณในการเจริญวิปัสสนาภาวนา

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 2 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาอนุโลมญาณในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท 2) เพื่อวิเคราะห์การเกิดขึ้นของอนุโลมญาณในการเจริญวิปัสสนาภาวนา ในการศึกษาวิจัยครั้งนี้ เป็นการศึกษาวิจัยเชิงเอกสาร โดยศึกษาข้อมูลจากคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท เอกสารต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง โดยการนำข้อมูลมาเรียบเรียง วิเคราะห์ สรุป และบรรยายเชิงพรรณนา

ผลจากการวิจัยพบว่า อนุโลมญาณในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท คือ ญาณอันเป็นไปโดยอนุโลมแก่การหยั่งรู้อริยสัจ เป็นญาณที่มีกิจเห็นพ้องต้องกับวิปัสสนาญาณเบื้องต้น เป็นปัญญาที่สามารถไตร่ตรองสภาวธรรมว่ารูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ เป็นสิ่งไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และเป็นสิ่งที่ไม่มีตัวตน โดยคล้อยตามหลักโพธิปักขิยธรรม 37 ประการ เป็นลำดับสุดท้ายของวิปัสสนาญาณในส่วนของโลกียะซึ่งจะนำให้บรรลุอริยมรรค อริยผลอย่างแท้จริง การเกิดขึ้นของอนุโลมญาณในการเจริญวิปัสสนาภาวนา เริ่มจากการเจริญสติปัฏฐาน 4 พิจารณารู้รูป-นามตามความเป็นจริง คือ การพิจารณากาย เช่น ดูลมหายใจเข้า-ออก เป็นต้น การพิจารณาเวทนา เช่น สุข ทุกข์ เฉย ๆ การพิจารณาจิต เช่น จิตมีราคะ จิตมีโทสะ จิตมีโมหะ เป็นต้น และการพิจารณาธรรม เช่น การเข้าใจในอริยสัจ 4 คือ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค หรือ การพิจารณารู้ตามลำดับขั้นตอนของวิสุทธิ 7 คือ วิธีชำระจิตใจให้บริสุทธิ์ ที่ทำให้ไตรสิกขาให้บริบูรณ์เป็นขั้น ๆ เมื่อถึงขั้นอนุโลมญาณ จิตจะพิจารณาเริ่มใหม่ในอุทยัพพยญาณ ไปจนถึง สังขารุเบกขาญาณ และเตรียมพร้อมสำหรับการเข้าถึงวิปัสสนาญาณ 16 คือ มรรค ผล และนิพพาน ตามลำดับ