การบริหารจัดการทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งแบบมีส่วนร่วมของชุมชนอย่างยั่งยืน : กรณีศึกษา เครือข่ายอาสาสมัครพิทักษ์ทะเล (อสทล.) บ้านท่าพิกุล อำเภอท่าฉาง จังหวัดสุราษฎร์ธานี

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพที่มีลักษณะของการวิจัยเชิงปฏิบัติการ มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาบริบทพื้นที่และสภาพปัญหาของการบริหารจัดการทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งในชุมชนบ้านท่าพิกุล และ 2) ค้นหากลยุทธ์ทางเลือกของการบริหารจัดการทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งอย่างมีส่วนร่วมของชุมชนบ้านท่าพิกุล ใช้วิธีศึกษาโดยการวิเคราะห์เอกสาร การสัมภาษณ์เชิงลึก การสนทนากลุ่ม การวิเคราะห์สภาพแวดล้อมภายในและภายนอก (SWOT Analysis) และการวิเคราะห์กลยุทธ์ทางเลือกแบบไขว้ (TOWS Matrix) กับบุคคลผู้มีส่วนได้เสียกับเครือข่าย จำนวน 55 คน

ผลการวิจัยพบว่า บริบทบ้านท่าพิกุลเป็นพื้นที่ชายฝั่งทะเลทางอ่าวไทยและเป็นส่วนสำคัญของพื้นที่ที่เรียกว่า “อ่าวบ้านดอน” มีทรัพยากรและระบบนิเวศทางทะเลและชายฝั่งที่อุดมสมบูรณ์และเป็นชุมชนเศรษฐกิจพึ่งตนเองต่อมาเกิดการบุกรุกพื้นที่จากนายทุนภายนอก เปลี่ยนพื้นที่เดิมให้กลายเป็นที่อยู่อาศัยและที่ประกอบอาชีพ ชุมชนมีการรวมตัวตั้งกลุ่ม “อาสาสมัครพิทักษ์ทะเล (อสทล.)” แต่ยังขาดการบริหารจัดการทรัพยากรที่มีประสิทธิภาพ การศึกษาสภาพปัญหาของการบริหารจัดการทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง พบว่า 1) ชาวบ้านบางส่วนยังขาดความรู้ความเข้าใจ และจิตสำนึกในการอนุรักษ์ทรัพยากร และการจัดการชุมชนพึ่งตนเองบนฐานของทรัพยากร 2) ยังมีการบุกรุกป่าชายเลนเพื่อที่อยู่อาศัยและประกอบอาชีพ และ 3) เครือข่ายอาสาสมัครพิทักษ์ทะเล (อสทล.) มีข้อจำกัดในการดำเนินงานโดยเฉพาะระบบสวัสดิการ ส่วนการค้นหากลยุทธ์ทางเลือกของการบริหารจัดการพบว่า 1) กลยุทธ์เชิงรุก ได้แก่ การเสริมสร้างศักยภาพและสมรรถนะแก่กลุ่มเครือข่ายอาสาสมัครฯ การใช้เครื่องมือเชิงบูรณาการภูมิปัญญาชาวบ้านกับเทคโนโลยีสมัยใหม่ และการเพิ่มประสิทธิภาพการใช้สื่อสังคมออนไลน์ 2) กลยุทธ์แก้ไข ได้แก่ การส่งเสริมสนับสนุนการสร้างความรู้ความเข้าใจ และจิตสำนึกการพัฒนาเชิงบูรณาการแบบมีส่วนร่วมเพื่อการจัดการตนเอง 3) กลยุทธ์ป้องกัน ได้แก่ การปรับเลื่อนช่วงเวลาพัฒนาแบบประชาอาสาให้เหมาะกับการเปลี่ยนแปลงบริบทพื้นที่และการเร่งขยายขอบเขตโครงการทวงคืนผืนป่าให้กว้างขวางมากยิ่งขึ้น และ 4) กลยุทธ์แก้วิกฤต ได้แก่ การบังคับใช้กฎหมายให้ทั่วถึงเป็นธรรม และการเพิ่มมาตรการเฝ้าระวังป้องกันการอนุรักษ์พันธุ์พืชพันธุ์สัตว์ด้วยวิธีเชิงบูรณาการ