พุทธศาสนากับสื่อศิลปะการแสดงไทยในช่วงปี พ.ศ. 2548 – 2558
คำสำคัญ:
พุทธศาสนา, สื่อศิลปะการแสดงไทยบทคัดย่อ
งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อสำรวจความหลากหลายในการสร้างงาน รวมถึงรูปแบบและวิธีการนำเสนอของสื่อศิลปะการแสดงแนวพุทธของไทย ในช่วงปี พ.ศ. 2548 - 2558 โดยใช้วิธีวิจัยเชิงคุณภาพ ด้วยวิธีการวิเคราะห์เนื้อหา (content analysis) และการสัมภาษณ์แบบเจาะลึก (In-depth Interview) โดยเลือกกลุ่มตัวอย่างแบบเฉพาะเจาะจง จากละครเวที ละครโทรทัศน์ และภาพยนตร์ จำนวน 30 ชิ้นงาน (สื่อละ 10 ชิ้นงาน) ผลการวิจัยพบว่า 1. สื่อละครเวที โทรทัศน์ และภาพยนตร์ มี “เสรีภาพในการคิดงาน” ต่างกัน 2. ธรรมชาติของสื่อทั้ง 3 แขนงมีผลต่อ “การทดลอง” และ “การใช้ความคิดสร้างสรรค์” 3. ธรรมชาติของสื่อทั้ง 3 แขนงมีผลต่อ “วิธีถ่ายทอดธรรมะ” จึงอาจกล่าวได้ว่า สื่อศิลปะการแสดงสามารถใช้เป็นเครื่องมือสื่อสารพุทธศาสนาได้ หากแต่สิ่งที่ต้องพึงระวังคือการผลิตซ้ำความเชื่อนอกศาสนา ในขณะที่เนื้อหาสาระทางพุทธที่พบในสื่อส่วนใหญ่จะเป็นธรรมะระดับโลกียธรรม (หรือฆราวาสธรรม) มากกว่าโลกุตรธรรม (หรือสัจจธรรม) เนื่องจากได้ผ่านกระบวนการทำให้เป็น “โลกฆราวาส” (secularization) งานวิจัยนี้ มีข้อเสนอสำหรับสื่อที่นำเสนองานด้านศาสนา 3 ประการ ได้แก่ 1)ละครศาสนาต้องทำให้สนุกและสร้างสรรค์ 2) ผู้สร้างละครศาสนาต้องศึกษาให้รู้จริง นำเสนอให้ถูกต้องตามหลักศาสนา 3) ละครไม่ควรแบ่งแยกขั้วความดี – ความชั่วออกจากกัน เพราะนอกจากจะไม่ใช่แนวทางสัจจธรรมตามคำสอนในพุทธศาสนาที่แท้แล้ว ยังจะผลเสียต่อศาสนามากกว่าผลดี
เอกสารอ้างอิง
กาญจนา แก้วเทพ. (2542). ผี พุทธ พราหมณ์และสื่อ. ใน กิตติ กันภัย (บก.), สื่อกับศาสนา. (น. 8-41) กรุงเทพฯ: ภาควิชาการสื่อสารมวลชน คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
---------------------. (2552). การวิเคราะห์สื่อ : แนวคิดและเทคนิค. กรุงเทพฯ: ภาพพิมพ์.
กฤษดา เกิดดี. (2547). ประวัติศาสตร์ภาพยนตร์ : การศึกษาว่าด้วย 10 ตระกูลสำคัญ. พิมพ์ครังที 3. กรุงเทพฯ: พิมพ์คํา.
เจตนา นาควัชระ. (2546). ศิลป์ส่องทาง : รวมบทความวิชาการของเจตนา นาควัชระ. กรุงเทพฯ: คมบาง.
ชุติมา มณีวัฒนา. (2565) พุทธทรรศนะในสื่อศิลปะการแสดงไทยร่วมสมัย. Journal of Communication Arts, 40(2), 41-65.
ปนัดดา ธนสถิตย์. (2531). ละครโทรทัศน์ไทย. กรุงเทพฯ: ภาควิชาการสื่อสารมวลชน คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
พระไพศาล วิสาโล. (2546). พุทธศาสนาไทยในอนาคต แนวโน้มและทางออกจากวิกฤต. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสดศรี-สฤษดวงศ์และเครือข่ายชาวพุทธเพื่อพระพุทธศาสนาและสังคมไทย.
พุทธทาสภิกขุ. (2504). แก่นพุทธศาสน์. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ์สุขภาพใจ.
----------------. (2552). คู่มือมนุษย์. กรุงเทพฯ : กรมศาสนา กระทรวงวัฒนธรรม.
มัทนี รัตนิน. (2546). ความรู้เบื้องตนเกี่ยวกับศิลปะการกำกับการแสดงละคอนเวที. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
ศุภรัศมิ์ ฐิติกุลเจริญ. (2554). ทฤษฎีการสื่อสาร. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ์มหาวิทยาลัยรามคําแหง.
สดใส พันธุมโกมล. (2550). ประเภทละคร. ใน นพมาส แววหงส์ (บก.), ปริทัศน์ศิลปการละคร. (น. 14-32) กรุงเทพฯ: โครงการเผยแพร่ผลงานวิชาการ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ป.อ. ปยุตฺโต). (2562). พุทธธรรม (ฉบับปรับขยาย). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเอเชียอาคเนย์.
------------------------------------------. (2563). พจนานุกรมพุทธศาสตร์ฉบับประมวลธรรม. พิมพ์ครั้งที่ 7, กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
Carlson, M. A. (2018). Theories of the Theatre: A Historical and Critical Survey, from the Greeks to the Present. United States: Cornell University Press.
Dirks, Tim. Main Film Genres. https://www.filmsite.org/genres.html Stokes, J. (2013). How to Do Media and Cultural Studies. London: Sage.
Rush, David. (2005). A Student Guide to Play Analysis. Southern Illinois University Press.
Walpole, H. (1973). Selected letters of Horace Walpole (W.S. Lewis, Ed.). Yale University Press.
