การติดตามการก่อสร้างที่อยู่อาศัยของคนในชุมชนหลังการรื้อย้าย จากชุมชนใต้สะพาน กรณีศึกษา ชุมชนประชาอุทิศ 76

บทคัดย่อ

จากการสำรวจของทรงเดช ดารามาศ ซึ่งได้ศึกษาเรื่องบ้านใต้สะพาน พบว่าในเขตกรุงเทพมหานครมีชุมชนใต้สะพานทั้งสิ้น 65 สะพาน ประชากรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพรับจ้างทั่วไป รับซื้อของเก่า มีรายได้เฉลี่ยทั้งครอบครัว ไม่เกินเดือนละ 3,000 บาท มีหนี้สินไม่มีเงินออม ลักษณะทางกายภาพของที่อยู่อาศัยจะใช้พื้นสะพานทำเป็นหลังคา ในส่วนของผนัง ทำมาจาก สังกะสีเก่า ตัวบ้าน ใช้เชือก ไม้ พลาสติกมาประกอบกัน ดังนั้นเพื่อเป็นการยกระดับคุณภาพชีวิตของชาวชุมชนใต้สะพานให้ดีขึ้น ในปี 2536 คณะรัฐมนตรีให้ดำเนินการโยกย้ายจัดหาที่อยู่ใหม่ให้กับผู้บุกรุกใต้สะพาน โดยให้การเคหะแห่งชาติร่วมกับกรุงเทพมหานคร และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเร่งรัดจัดหาที่อยู่ใหม่ ซึ่งที่ดินรองรับชุมชนใต้สะพาน แบ่งออกเป็น 3 พื้นที่คือ 1) ชุมชนประชาอุทิศ 76 2) ชุมชน 40 ไร่ อ่อนนุช 3) ชุมชนเพิ่มสิน-ออเงิน เขตสายไหม ปัจจุบันผ่านมากว่า 20 ปี ผู้วิจัยจึงสนใจจะติดตามผลการก่อสร้างที่อยู่อาศัยของผู้ที่ถูกรื้อย้ายจากชุมชนใต้สะพาน ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2544 – 2565 โดยเลือกชุมชนประชาอุทิศ 76 เป็นกรณีศึกษา โดยต้องการศึกษาสภาพกายภาพของที่อยู่อาศัยถึงปัจจัยและสาเหตุของการปรับปรุง เปลี่ยนแปลงที่อยู่อาศัย รวมไปถึงการศึกษากลไกและความช่วยเหลือของหน่วยงานทั้งภาครัฐและเอกชนที่ส่งผลต่อการปรับปรุงและเปลี่ยนแปลงที่อยู่อาศัย

 ผลการศึกษาพบว่า ที่อยู่อาศัยตั้งแต่เริ่มก่อตั้งชุมชนในปี พ.ศ. 2544 - 2565 สามารถแบ่งได้เป็น 3 แบบ คือ แบบที่ 1 บ้านที่ไม่เกิดการเปลี่ยนแปลง พบว่าผู้อยู่อาศัยมีการวางแผนการก่อสร้างบ้านมาตั้งแต่ต้น คนในครอบครัวมีรายได้เพียงพอต่อการใช้จ่ายและดูแลรักษาที่อยู่อาศัย แบบที่ 2 บ้านที่เกิดการเปลี่ยนแปลงด้วยตัวเอง พบว่าผู้อยู่อาศัยและสมาชิกในครอบครัวมีรายได้ที่มากขึ้นเพียงพอต่อการใช้จ่ายเพื่อมาปรับปรุงที่อยู่อาศัยด้วยตัวเอง แบบที่ 3 บ้านที่เกิดการเปลี่ยนแปลงด้วยการช่วยเหลือของหน่วยงานภาครัฐและเอกชน พบว่าผู้อยู่อาศัยไม่มีการวางแผนการก่อสร้างที่อยู่อาศัยตั้งแต่ต้น มีรายได้ไม่เพียงพอที่จะนำมาใช้จ่ายเป็นค่าก่อสร้างที่อยู่อาศัย ทำให้ต้องมีหน่วยงานเข้ามาช่วยเหลือ

จากผลการวิจัยสามารถแสดงให้เห็นว่า ที่อยู่อาศัยที่ก่อสร้างในชุมชนประชาอุทิศ 76 ยังมีเกณฑ์ต่ำกว่ามาตรฐานที่อยู่อาศัยของการเคหะแห่งชาติ แต่เป็นขนาดที่อยู่อาศัยที่เหมาะสมกับสภาพเศรษฐกิจ สังคมของผู้มีรายได้น้อยในชุมชน ประกอบกับพบว่าปัญหาส่วนใหญ่เป็นเพราะภาครัฐไม่ได้มีการกำหนดหลักเกณฑ์ วางแผนการพัฒนาอย่างต่อเนื่องรวมไปถึงการมีส่วนร่วมจากชาวชุมชน ในการรับรู้ปัญหาและการช่วยตัดสินใจ เพื่อนำไปสู่การแก้ไขปัญหาชุมชนแออัดอย่างยั่งยืน