ยุทธศาสตร์ความร่วมมือทางเศรษฐกิจ อิรวดี-เจ้าพระยา-แม่โขง : การเปลี่ยนแปลงของสังคมเกษตรกร ในการทำเกษตรแบบพันธะสัญญา ในพื้นที่ชายแดนไทย-เมียนมาร์

บทคัดย่อ

บทความฉบับนี้เป็นส่วนหนึ่งของการวิจัยเรื่องการเปลี่ยนแปลงทางสังคมของเกษตรกรในการทำเกษตร แบบพันธะสัญญาตามยุทธศาสตร์ความร่วมมือทางเศรษฐกิจ อิรวดี-เจ้าพระยา-แม่โขงในจังหวัดเมียวดี สาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมาร์ โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษา 1) ความร่วมมือของรัฐในโครงการการทำ เกษตรแบบพันธะสัญญากับประเทศเพื่อนบ้านตามยุทธศาสตร์นี้ 2) สภาพทางสังคมของเกษตรกร จังหวัดเมีย วดี สาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมาร์ ในช่วงก่อนและหลังการทำเกษตรแบบพันธะสัญญาตามยุทธศาสตร์นี้ และ 3) ความเปลี่ยนแปลงทางด้านสังคมของเกษตรกร ในการทำเกษตรแบบพันธะสัญญา ตามยุทธศาสตร์นี้ ในจังหวัดเมียวดี สาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมาร์ ผลการวิจัยพบว่า 1) ภายใต้บริบทของ ความสัมพันธ์ของอำนาจทางเศรษฐกิจแบบทุนนิยมมีผลต่อการกำหนดนโยบายของรัฐโดยเฉพาะนโยบาย ด้านเศรษฐกิจ 2) สภาพทางสังคมของเกษตรกร จังหวัดเมียวดี สาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมาร์ ในช่วงก่อน และหลังการทำเกษตรแบบพันธะสัญญาตามยุทธศาสตร์นี้ มีลักษณะแตกต่างไปจากเดิมคือ ก่อนการเข้ามา ของโครงการเกษตรแบบพันธะสัญญาตามยุทธศาสตร์นี้จะมีลักษณะเป็นสังคมเกษตรกรรมที่มีการผลิตที่ยังไม่ เข้มข้น การทำเกษตรกรรมส่วนใหญ่อาศัยแรงงานภายในครอบครัวเป็นหลัก ทั้งนี้ยังไม่ปรากฏว่ามีการนำเข้าเทคโนโลยีและปัจจัยการผลิต ลักษณะของการทำเกษตรกรรมภายในหมู่บ้านส่วนใหญ่เป็นการปลูกพืชไร่ใน รูปแบบเกษตรแบบพันธะสัญญาจากพ่อค้าหรือผู้ประกอบการทางฝั่งไทย ซึ่งลักษณะของการทำเกษตรแบบ พันธะสัญญาในหมู่บ้านได้เริ่มมีมาก่อนการเข้ามาของโครงการเกษตรแบบพันธะสัญญาตามยุทธศาสตร์นี้ แต่ ไม่ได้มีจำนวนของการลงทุนมากมาย ระบบการทำเกษตรในรูปแบบของพันธะสัญญายังอาศัยความสัมพันธ์ ส่วนตัวของเกษตรกรและผู้ประกอบการหรือพ่อเลี้ยงเป็นสำคัญ ต่อมา ภายหลังการเข้ามาของโครงการการทำ เกษตรแบบพันธะสัญญาตามยุทธศาสตร์ ลักษณะของการทำเกษตรแบบพันธะสัญญามีความแตกต่างไป จากเดิม มีการลงทุนสูง มีการนำเข้าเทคโนโลยีและสารเคมีในการผลิต จำนวนผู้ประกอบการและพื้นที่เพาะ ปลูกเพิ่มขึ้น และ 3) จากการขยายตัวธุรกิจการทำเกษตรแบบพันธะสัญญาดังกล่าวทำให้สภาพทางด้านสังคม ของเกษตรกรในพื้นที่ได้เปลี่ยนแปลงไป ทั้งลักษณะครอบครัว แบบแผนการดำเนินชีวิต ระบบค่านิยมความเชื่อ ลักษณะอาชีพ วิถีการผลิต และวิถีการบริโภค นอกจากความเปลี่ยนแปลงทางสังคมที่เกิดขึ้นในสังคมของ เกษตรกรที่ทำเกษตรแบบพันธะสัญญาตามยทุธศาสตร์นี้แล้ว การเข้ามาของโครงการเกษตรแบบพันธะสัญญานี้ ยังได้ก่อให้เกิดผลกระทบทั้งในด้านบวกและด้านลบต่อเกษตรกรและคนในพื้นที่ ผลในด้านบวก ได้แก่ ก่อให้ เกิดการสร้างอาชีพ ก่อให้เกิดการกระจายรายได้ ทำให้ระบบความสัมพันธ์ภายในครอบครัวของเกษตรกรดีขึ้น ก่อให้เกิดการแพร่ขยายของการรับรู้องค์ความรู้เรื่องการเพาะปลูก เกิดระบบอุปถัมภ์ในสังคมเกษตรกรอย่าง เข้มข้น และก่อให้เกิดการพัฒนาถนนหนทางในหมู่บ้าน ส่วนผลกระทบในด้านลบ ได้แก่ ก่อให้เกิดการลดลง ของพื้นที่ป่าไม้และความเสื่อมโทรมของทรัพยากรดิน ก่อให้เกิดปัญหาเรื่องสุขภาพต่อเกษตรกร การเกิดภาระ หนี้สิน การขูดรีด และความสัมพันธ์ระหว่างเกษตรกรและคนในชุมชนลดน้อยลง