ธรรมจักรในพระพุทธศาสนาเถรวาท

บทคัดย่อ

บทความ เรื่อง “ธรรมจักรในพระพุทธศาสนาเถรวาท” นี้ มีวัตถุประสงค์ ๒ ประการคือ           ๑) เพื่อศึกษาธรรมจักรในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท ๒) เพื่อศึกษาวิเคราะห์อิทธิพลของธรรมจักรที่มีต่อสังคมไทย

ผลการศึกษา พบว่าคำว่า “จักร” หมายถึง ล้อ เช่น ล้อเกวียน ล้อรถ จักรเกิดขึ้นแก่ผู้มีบุญบารมี เช่น จักรแก้วของพระเจ้าจักรพรรดิ เป็นต้น จักรมี ๕ อย่าง คือ จักรไม้ จักรแก้ว ธรรมจักรอิริยาบถจักร และ สัมปัตติจักร ต่อมาพระพุทธองค์ทรงนำธรรมจักรมาใช้ในทางความดีงาม การแสวงปัญญา และการพัฒนามนุษย์  ผลการศึกษายังพบว่า คำว่า  “ธรรมจักร”
มีความหมาย ๒ อย่าง ความหมายแรก หมายถึง วงล้อแห่งธรรมที่พระพุทธเจ้าทรงหมุน คือธรรมะที่ทรงประกาศ คือความดีงาม ความร่มเย็นเป็นสุข  และความหมายที่สอง หมายถึง ดินแดนที่วงล้อแห่งธรรมนั้นหมุนไปถึง ซึ่งกลายเป็นดินแดนแห่งธรรม  ในพุทธศาสนาใช้คำว่าจักรแยกไปอีกเป็น ๔ ประเภทคือ ๑) รัตนจักร  ๒) ธรรมจักร  ๓) ลักขณจักร  ๔) ภวจักร 

ผลการศึกษาด้านอิทธิพลของธรรมจักรที่มีต่อสังคมไทย พบว่า ๑) ด้านจริยศาสตร์
ใช้แทนความหมายของอริยมรรคมีองค์ ๘ ธรรมจักร ๑๒ ซี่ เป็นสัญลักษณ์ของอาการ ๑๒ ของอริยสัจ และธรรมจักร ๑๖ ซี่ หมายถึง ญาณ ๑๖ เป็นต้นซึ่งเป็นหลักการปฏิบัติของชาวพุทธ
๒) ด้านสุนทรียศาสตร์ ธรรมจักรมีความงามทางด้านศิลปะแก่ผู้พบเห็น ทำให้มีการปรับรูปแบบแตกต่างกันออกไป  ๓) ด้านวัฒนธรรมและประเพณี ธรรมจักรเป็นเสมือนเครื่องหมายของสิ่งศักดิ์สิทธิ์ประจำศาสนาอย่างหนึ่ง ซึ่งให้การเคารพนับถือ  ๔) ด้านสังคมวิทยา เป็นสัญลักษณ์ที่แสดงถึงความเป็นพุทธ ๕) ด้านจิตวิทยา ถือเป็นกุศโลบายหรือเครื่องยึดเหนี่ยวใจของชาวพุทธ      ๖)  ด้านรัฐศาสตร์  ธรรมจักรเป็นหลักการปกครองในฝ่ายศาสนจักร เพื่อการขับเคลื่อนล้อแห่งธรรมให้หมุนไป ๗) ด้านบุคลาธิษฐาน ธรรมจักรเป็นสัญลักษณ์แสดงถึงบุคลผู้เป็นตัวอย่างแห่งการประพฤติปฏิบัติดีของชาวพุทธ ๘) ธรรมาธิษฐาน  ธรรมจักรเป็นสัญลักษณ์  การระลึกถึงธรรมในทางพระพุทธศาสนาและนำเอาธรรมนั้น มาประพฤติปฏิบัติในการดำเนินชีวิตของชาวพุทธ