พินิจ “ขณะปัจจุบัน” ในฐานะสภาวปรมัตถ์เพื่อการเจริญวิปัสสนา

บทคัดย่อ

บทความนี้ต้องการพิเคราะห์ปัจจุบันขณะในส่วนของปรมัตถ์และกระบวนการปฏิบัติโดยใช้ปัจจุบันขณะเป็นฐานของการพิจารณาขันธ์ห้าเพื่อให้เกิดปัญญาญาณเห็นไตรลักษณ์ซึ่งจะนำไปสู่การรู้แจ้งสภาพความเป็นจริงจนเกิดเปลี่ยนแปลงของจิต ความคิดและการแสดงออกทางการกระทำทางกายและวาจา จุดยืนของพระพุทธศาสนาคือการยืนยันว่า ความจริงปรมัตถ์ดำรงอยู่เพียงชั่วขณะ (Momentariness) ปัจจุบันขณะยังเป็นกุญแจสำคัญในการพัฒนาจิตตามหลักวิปัสสนาจนรู้แจ้งความเป็นจริงไม่ให้จิตหลงอยู่ในการยึดติดสิ่งต่าง ๆ ทั้งส่วนที่เป็นปัจจุบันหรือผูกพันอยู่กับภาคความคิดปรุงแต่งอดีตและอนาคตซึ่งผูกรัดจิตด้วยอำนาจของตัณหา ความเห็น ปัจจุบันขณะเป็นฐานของการพัฒนาจิตเพื่อให้เกิดวิปัสสนาญาณ โดยพินิจดูจนรู้ความเป็นไปของสิ่งที่ปรากฏอยู่ในปัจจุบันอย่างที่มันเป็น (As they really appear) สรรพสิ่งถูกรวมอยู่ในช่วงเวลา ขณะ ที่เป็นปัจจุบันเท่านั้น หากเผลอหลงจนคิดเลยไปมากกว่าปัจจุบันขณะจะเกิดขึ้นเมื่อขาดสัมปชัญญะและสติตามกำกับภาวะของความเป็นปัจจุบันขณะ ปัจจุบันขณะไม่ใช่เรื่องของเวลา ซึ่งเป็นตัววัตถุวิสัยและสมมติ แต่เป็นการทำงานของขันธ์ห้า ซึ่งเป็นภาวะของการรวมปรากฏการณ์ทั้งหมดอยู่ในช่วงขณะของจิตเกิดดับ ในขณะที่ภาวะปัจจุบันขณะเป็นอัตวิสัยและปรมัตถ์ การคิดเอาปรากฏการณ์หนึ่งสืบเนื่องกันจนเกิดความเข้าใจผิดว่าเป็นสิ่งมีอยู่อย่างหนึ่งในฐานะตัวตน เมื่อปรากฏการณ์หนึ่งเกิดขึ้นก็ทำให้เกิดอีกปรากฏการณ์หนึ่งตามมาอย่างเป็นเหตุผลคือเป็นปัจจัยสืบต่อเนื่องกัน (สันตาน) การเกิดของขณะหนึ่งและต่อเนื่องอีกขณะหนึ่งคือจิตรวมเป็นอันหนึ่งเดียวกับการเกิดดับ ไม่ใช่ผู้เข้าไปเห็นความเกิดดับ มิเช่นนั้นจิตจะหลงไปกับความคิดว่าตนเองเห็นความเกิดดับ ในการปฏิบัติจิตต้องเป็นหนึ่งเดียวกับการเกิดดับ ความจริงของปัจจุบันขณะจึงสิ่งจริงแท้ของจิตและสรรพสิ่ง ณ ขณะปรมัตถ์ โลกและจิตจึงดำรงอยู่เพียงชั่วขณะซึ่งต้องเป็นประสบการณ์ที่เชิงอัตวิสัยของผู้เจริญวิปัสสนาไม่ใช่วัตถุวิสัยซึ่งเกิดจากความคิดปรุงแต่งทั้งหลายเป็นเพียงสมมติบัญญัติภาษา