พัฒนาการการเทศน์มหาชาติเวสสันดรชาดกในสังคมไทย

บทคัดย่อ

พระพุทธศาสนา นับว่ามีอิทธิพลต่อการดำเนินชีวิตของชาวพุทธ มาตั้งแต่สมัยอดีตจนถึงปัจจุบัน ทำให้ชาวพุทธมีวิถีชีวิตที่ผูกพันใกล้ชิดกับพระพุทธศาสนาอย่างแนบแน่น ทั้งด้านภาษา วัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณี ศิลปวัฒนธรรมล้วนแล้วแต่มีรากฐานมาจากพระพุทธศาสนาทั้งสิ้น โดยผ่านการแสดงธรรมในรูปแบบเทศนา

วิธีการเทศน์ที่มีความเหมาะสม ย่อมสามารถสื่อสารหลักหลักธรรมไปในหมู่ประชาชนได้เป็นอย่างดี โดยเฉพาะการถ่ายทอดหลักธรรมผ่านการเทศน์เวสสันดรชาดก หรือที่เรียกว่าเทศน์มหาชาติ ซึ่งเป็นที่นิยมมาตั้งแต่สมัยสุโขทัยเป็นราชธานี โดยมีพระมหากษัตริย์คือพระมหาธรรมราชาลิไท ที่ ๑ ทรงเป็นองค์อุปถัมภ์ ดังปรากฏหลักฐานในเตภูมิกถาและในศิลาจารึกหลักที่ ๓ นครชุม เป็นต้นมา แม้ในยุคสุโขทัยจะเป็นเพียงการสวดมหาชาติคำหลวง ซึ่งแต่งไว้สำหรับนัก
สวด ๆ ให้อุบาสกอุบาสิกาฟัง เวลาไปอยู่บำเพ็ญกุศลที่วัด ประเพณีอันนี้ก็ยังปรากฏจนตราบเท่าทุกวันนี้ ซึ่งยังใช้สวดในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดารามถวายเวลาเสด็จพระราชดำเนินไปบำเพ็ญพระราชกุศลให้ว่านคือการฟังธรรมตามกาล

พัฒนาการการเทศน์มหาชาติเวสสันดรชาดก มีจุดเริ่มมาตั้งแต่ในสมัยพุทธกาล กล่าวคือพระพุทธเจ้าเป็นผู้แสดงด้วยพระองค์เอง แม้การเทศน์ในครั้งนั้น จะเป็นเพียงเทศน์คาถาพัน คือมีเฉพาะพระบาลีล้วน ๆ แต่พระมหาเถระผู้เป็นพุทธสาวก ก็นำมาแสดงตามวัตร คือคำนองชาดกวัตร ด้วยน้ำเสียงอันไพเราะ น่าฟัง ไม่น่าตำหนิ สร้างศรัทธาแก่ผู้ฟัง เป็นลักษณะโฆสัปปมาณิก