ประวัติศาสตร์อุปจาระ

บทคัดย่อ

บทความวิชาการ เรื่อง  “ประวัติศาสตร์อุปจาระ” เป็นบทความที่ศึกษาโดยค้นคว้าข้อมูลจากคัมภีร์อรรถกถา ฎีกาและโยชนาแล้วนำข้อมูลมาเรียบเรียงจัดหมวดหมู่โดยอาศัยช่วงเวลาในการปรากฏของอุปจาระต่างๆนำเสนอในรูปแบบพรรณนาวิเคราะห์ ผลการศึกษาพบว่า อุปจาระเป็นวิธีการตีความคำสอนในพระพุทธศาสนาที่คาดว่าพัฒนาขึ้นโดยพระเถระกลุ่มมหาวิหารในช่วงแรก เพื่ออธิบายคำสอนในลักษณะโดยอ้อมหรือเนยยัตถะ อันมีจุดมุ่งหมายป้องกันการวิจารณ์ว่าคำสอนของพระพุทธศาสนาไม่สมเหตุสมผล ต่อมา พระเถระยุคหลังได้พัฒนาอุปจาระในรูปแบบต่าง ๆ โดยใช้หลักการ “พูดถึงสิ่งหนึ่งแต่หมายถึงอีกสิ่งหนึ่ง” ปัจจุบันมีการจัดแบ่งอุปจาระออกเป็น 13 รูปแบบ ได้แก่ การณูปจาระ (กล่าวถึงเหตุแต่หมายถึงผล), ผลูปจาระ (กล่าวถึงผลแต่หมายถึงเหตุ), ฐานูปจาระ (กล่าวถึงที่อาศัยแต่หมายถึงผู้อาศัย), อเภโทปจาระ (กล่าวถึงสิ่งไม่ต่างให้เหมือนต่างกัน), สทิสูปจาระ (กล่าวถึงอุปมานะแต่หมายถึงอุปเมยยะ), คุณูปจาระ (กล่าวถึงคุณแต่หมายถึงผู้มีคุณ), เอกเทสูปจาระ (กล่าวถึงบางส่วนแต่หมายถึงทั้งหมด), สมีปูปจาระ (กล่าวถึงที่ใกล้แต่หมายถึงสิ่งที่อยู่ใกล้), ตัทธัมมูปจาระ (กล่าวถึงสิ่งไม่มีจริงให้เหมือนมีจริง), เภทูปจาระ (กล่าวถึงสิ่งต่างกันให้เหมือนสิ่งไม่ต่างกัน), เอกเทสยูปจาระ (กล่าวถึงทั้งหมดแต่หมายถึงบางส่วน), สมีปยูปจาระ (กล่าวถึงสิ่งใกล้แต่หมายถึงสถานที่ใกล้), และคุณยูปจาระ (กล่าวถึงผู้มีคุณแต่หมายถึงคุณ) การศึกษาอุปจาระช่วยให้ผู้สนใจในพระพุทธศาสนาเข้าใจธรรมะได้ลึกซึ้งครบถ้วน และนำไปสู่การปฏิบัติตามคำสอนเพื่อบรรลุจุดมุ่งหมายสูงสุดคือนิพพานอย่างสมบูรณ์