วิเคราะห์อนุปุพพิกถาเพื่อการบรรลุธรรม

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาอนุปุพพิกถาในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท และ 2) เพื่อวิเคราะห์อนุปุพพิกถาเพื่อการบรรลุธรรม เป็นการวิจัยเชิงเอกสาร โดยการศึกษาข้อมูลจากคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท คือพระไตรปิฎก อรรถกถา และคัมภีร์อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น คัมภีร์วิสุทธิมรรค เป็นต้น ตรวจสอบโดยอาจารย์ที่ปรึกษาและผู้เชี่ยวชาญปรับปรุงแก้ไข เรียบเรียงบรรยายเชิงพรรณนา

             จากการศึกษาพบว่า อนุปุพพิกถาในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท เป็นการเทศนาค่อยเป็นค่อยไปที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงแก่สาวก เพื่อเตรียมใจให้พร้อมสำหรับการเข้าใจอริยสัจ 4 โดยมีสาระสำคัญดังนี้ ทาน ชี้ให้เห็นคุณค่าแห่งการให้ ทรัพย์ สติปัญญา และความเมตตา ว่าเป็นฐานสำคัญแห่งความสุขทั้งในปัจจุบันและอนาคต ศีล เน้นการรักษากาย วาจา ใจให้บริสุทธิ์ หลักการละเว้นจากการกระทำที่เบียดเบียนตนเองและผู้อื่น สวรรค์ อธิบายผลบุญที่บริสุทธิ์จะนำไปสู่ภพภูมิสุขสวรรค์ กระตุ้นแรงจูงใจให้ยึดถือทานและศีลอย่างเด็ดเดี่ยว นิวรณ์ ชี้ให้เห็นคุณค่าของการถอนตัณหาและความยึดมั่นออกจากใจ เพื่อน้อมเข้าสู่ทางมรรค ปลดปล่อยจากความทุกข์ อริยสัจ 4 เมื่อปราศจากตัณหาและพร้อมด้วยศีลสมาธิ ก็ถึงขั้นสุดท้ายคือการเข้าใจทุกข์ เหตุแห่งทุกข์ การดับทุกข์ และมรรคหนทางดับทุกข์ เชื่อมโยงการปฏิบัติพื้นฐาน ทาน ศีล ไปสู่แก่นแท้ของพุทธธรรม

             อนุปุพพิกถาเพื่อการบรรลุธรรม การแสดงธรรมโดยลำดับเพื่อชี้ให้เห็นสัจธรรม และเตรียมจิตใจของผู้ฟังให้พร้อมสำหรับการรับรู้ธรรมะที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น ซึ่งจะนำไปสู่การบรรลุธรรมในที่สุด โดยปกติจะประกอบด้วยธรรม 5 หมวด อันได้แก่ 1. ทานกถา เรื่องทาน 2. สีลกถา เรื่องศีล 3. สัคคกถา เรื่องสวรรค์ 4. กามาทีนวกถา เรื่องโทษของกาม 5. เนกขัมมานิสังสกถา เรื่องอานิสงส์แห่งการออกบวช การไม่หมกมุ่นในกาม อนุปุพพิกถาจึงเป็นกระบวนการที่ค่อยๆ ปรับปรุงจิตใจของผู้ฟังจากขั้นหยาบไปสู่ขั้นละเอียด ทำให้จิตใจเปิดกว้างและพร้อมที่จะรับฟังธรรมะที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น นั่นคือ อริยสัจ 4 (ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค) ซึ่งเป็นหัวใจของการบรรลุธรรมในพระพุทธศาสนา