การใช้พื้นที่เพื่อการอนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรมของชาติ กรณีศึกษาพระราชวังพญาไท

บทคัดย่อ

พระราชวังพญาไท เป็นโบราณสถานที่สำคัญ มีความเกี่ยวเนื่องกับพระมหากษัตริย์ในราชวงศ์จักรี ถึง 3 พะองค์ในบริเวณพระราชวังฯ ประกอบด้วยหมู่อาคารพระที่นั่ง พระตำหนัก ตำหนักและสิ่งปลูกสร้างแวดล้อมมากมาย ซึ่งได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานแล้วบางส่วน ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2522 การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ สำรวจ สืบค้น แบบดั้งเดิม ที่แสดงถึงพื้นที่ใช้สอยส่วนต่าง ๆ ในครั้งที่เป็นพระราชฐาน ซึ่งยังไม่พบว่ามีผู้ใดเคยทำมาก่อน เพื่อรวบรวมข้อมูลเชิงพื้นที่การใช้สอยอาคารไว้เป็นฐานข้อมูลที่จะเป็นประโยชน์ในการดำเนินการอนุรักษ์พระราชวังพญาไท และเพื่อประโยชน์ในการเรียนการสอน ของนักศึกษาในสาขาวิชาสถาปัตยกรรมและบุคคลทั่วไป
การวิจัยครั้งนี้ได้ทำการศึกษาข้อมูลจากวรรณกรรมหลายแห่ง ที่มีผู้บันทึกเอาไวและหลักฐานอื่นที่หอจดหมายเหตุแห่งชาติ เช่น ภาพถ่าย แบบแปลน แผนผัง รวมทั้งการสัมภาษณ์บุคลากรจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อทำฐานข้อมูล และได้ทำการเรียบเรียงข้อมูลไว้เป็นลำดับตามช่วงสมัยที่มีการเปลี่ยนแปลงการใช้สอยพื้นที่อาคารของพระราชวังพญาไท เมื่อนำข้อมูลจากแหล่งข้อมูลบางแห่งมาเปรียบเทียบกัน พบว่ามีความคลาดเคลื่อนในแบบที่แสดงไว้แตกต่างกัน ในบางครั้งแผนผังเดิมที่มิได้ระบุช่วงเวลากำกับไว้ มีส่วนทำให้เกิดความคลาดเคลื่อนไปจากข้อมูลที่บรรยายไว้ในวรรณกรรม
ผลการวิจัยนี้พบว่า ข้อมูลแบบดั้งเดิม รายการประกอบแบบและรายงานการดำเนินงานก่อสร้าง ตั้งแต่จัดซื้อที่นา ออกแบบอาคาร ดำเนินการก่อสร้างจนแล้วเสร็จ กระทั่งได้รับพระราชทานนามเป็น “พระราชวังพญาไท” ดังแปลงเป็น “โฮเตลวังพญาไท” “สถานีวิทยากรุงเทพที่พญาไท” และ “สถานพยาบาลทหารบก” ขาดหายไปเป็นส่วนมาก ที่ค้นพบเพียงบางส่วนเป็นแบบดั้งเดิมที่มีอายุเกือบ 100 ปี มีเก็บรวบรวมไว้ที่หอจดหมายเหตุแห่งชาติ ซึ่งเป็นประโยชน์อย่างมากกับงานวิจัยครั้งนี้ และยังไม่พบว่ามีหน่วยงานใดรวบรวมไว้อย่างต่อเนื่องและถูกต้องตามหลักวิชาการ ตลอดจนแบบอนุรักษ์ซ่อมแซมอาคารและสถานที่ ซึ่งยังดำเนินการอยู่โดยมูลนิธิอนุรักษ์พระราชวังพญาไท แบบซ่อมแซมหมู่พระที่นั่งและสิ่งก่อสร้างแวดล้อม ดำเนินการโดยกรมศิลปากร และบางส่วนของพระราชวัง ยังคงอยู่ในความดูแล และซ่อมบำรุงโดย กรมแพทย์ทหารบก จึงสมควรเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องมีหน่วยงานกลาง ประสานและเก็บรวบรวมเอกสารการก่อสร้างอันเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์เหล่านี้ไว้ ซึ่งจะเป็นประโยชน์อย่างยิ่งในการศึกษา สืบค้น และดำเนินการอนุรักษ์ พระราชวังนี้อย่างสมบูรณ์ ถูกต้องต่อไป