“พื้นที่กึ่งสาธารณะ” สื่อสังคมออนไลน์ภายใต้การกำกับควบคุมของรัฐไทย

บทคัดย่อ

บทความนี้ตรวจสอบแนวคิด “ปริมณฑลสาธารณะ” (Public Sphere) ของเยอร์เกน ฮาเบอร์มาส (Jürgen Habermas) ที่เสนอว่าสื่อเป็นปริมณฑลสาธารณะรูปแบบหนึ่งที่มีบทบาทสำคัญในการส่งเสริมความเป็นประชาธิปไตย เพราะเป็นพื้นที่ให้ประชาชนสามารถแสดงความคิดเห็นในเรื่องส่วนรวมอย่างเป็นอิสระและเสมอภาค ทั้งนี้ มีปรากฏการณ์และงานศึกษาที่ชี้ว่าสื่อสังคมออนไลน์เป็นปริมณฑลสาธารณะที่เพิ่มพลังอำนาจให้ประชาชนมากขึ้นกว่าเดิมอีกด้วย บทความแสดงปรากฏการณ์บางส่วนที่เกิดขึ้นในสังคมไทยเพื่อชี้ให้เห็นว่าแม้ประชาชนจะใช้พื้นที่สื่อสังคมออนไลน์วิพากษ์วิจารณ์รัฐกันมากขึ้น แต่รัฐเองก็ใช้พื้นที่สื่อสังคมออนไลน์ เพื่อตรวจตรา สอดส่อง และควบคุมประชาชนด้วยเช่นกัน ยิ่งไปกว่านั้นยังมี “ขบวนการล่าแม่มดออนไลน์” ที่ทำหน้าที่แทนรัฐคอยสอดแนมทางอิเล็กทรอนิกส์แล้วแจ้งความดำเนินคดีประชาชนจำนวนมาก บทความเสนอว่าในสังคมไทยนั้น
สื่อสังคมออนไลน์เป็นได้เพียง “พื้นที่กึ่งสาธารณะ” (Semi-public Space) เพราะประชาชนไม่สามารถแสดงความคิดเห็นทางการเมืองได้อย่างเป็นอิสระจากการแทรกแซงของรัฐ ทั้งนี้ บริบททางสังคมและการเมืองเป็นเงื่อนไขสำคัญในการสร้างปริมณฑลสาธารณะและการพัฒนาความเป็นประชาธิปไตยของสังคม และยังเกี่ยวข้องกับความหมายของคำว่า “สาธารณะ” ที่จำเป็นต้องอภิปรายถกเถียงกันอีกมากว่าเรื่องใดและบุคคลใดบ้างที่มี “ความเป็นสาธารณะ” ซึ่งผู้อื่นจะสามารถวิพากษ์วิจารณ์ผ่านสื่อได้ตามครรลองของระบอบประชาธิปไตย