กระบวนการส่งเสริมสุขภาวะผู้สูงอายุด้วยหลักวิปัสสนากรรมฐาน

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้ วัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาสุขภาวะกายกับจิต และกระบวนการส่งเสริมสุขภาวะทางกายกับจิตผู้สูงอายุ 2) ศึกษาหลักวิปัสสนากรรมฐานเพื่อส่งเสริมสุขภาวะทางกายกับจิตผู้สูงอายุ และ 3) ศึกษาและนำเสนอกระบวนการส่งเสริมสุขภาวะทางกายกับจิตผู้สูงอายุด้วยหลักวิปัสสนากรรมฐาน โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ ผ่านการสัมภาษณ์เชิงลึก กับผู้ปฏิบัติธรรม ณ วัดพิชยญาติการาม จำนวน 15 ราย

ผลการวิจัยพบว่า สุขภาวะทางกายและจิตของผู้สูงอายุมีความเชื่อมโยงกันอย่างลึกซึ้ง การพัฒนาอย่างสมดุลในทั้งสองมิติส่งผลต่อคุณภาพชีวิตที่ยั่งยืน โดยสุขภาวะที่ดีเกิดจากการมีสติรู้ตน การยอมรับสภาวะของชีวิต และการจัดการกับปัญหาได้อย่างมีประสิทธิภาพ ทั้งด้วยตนเองและการได้รับการสนับสนุนจากบุคคลรอบข้าง การปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานช่วยส่งเสริมสุขภาวะผู้สูงอายุในทุกมิติ ได้แก่ กาย จิตใจ สังคม และจิตวิญญาณ ผู้สูงอายุมีความสามารถในการเผชิญปัญหาชีวิตด้วยจิตใจที่สงบ ลดความเครียด พัฒนาความสัมพันธ์ในครอบครัว และรู้สึกถึงคุณค่าและความหมายในชีวิต การฝึกวิปัสสนาในชีวิตประจำวันเป็นกระบวนการที่เรียบง่ายแต่ทรงพลัง สามารถนำไปประยุกต์ใช้ในชีวิตจริงได้อย่างยั่งยืน กระบวนการเสริมสร้างสุขภาวะของผู้สูงอายุด้วยวิปัสสนากรรมฐานอาศัยหลัก ภาวนา 4 ได้แก่ 1) กายภาวนา ฝึกกำหนดลมหายใจและเจริญสติในอิริยาบถ 2) ศีลภาวนา ประพฤติดี อยู่ร่วมกับผู้อื่นอย่างมีเมตตา 3) จิตตภาวนา ฝึกสมาธิ เจริญเมตตาเพื่อลดความฟุ้งซ่านและความเหงา 4) ปัญญาภาวนา พิจารณาความไม่เที่ยงของชีวิต เข้าใจตนเองและธรรมชาติอย่างลึกซึ้ง ผลการฝึกดังกล่าวก่อให้เกิดสุขภาวะทางกายที่ดี เช่น การนอนหลับดีขึ้น ลดอาการปวดเรื้อรัง สุขภาวะทางจิตใจมั่นคงขึ้น และมีทัศนคติที่เกื้อกูลต่อความแก่ เจ็บ และตาย โดยสรุป วิปัสสนากรรมฐานเป็นแนวทางการส่งเสริมสุขภาวะแบบองค์รวมที่เหมาะสมกับผู้สูงอายุในบริบทไทย ทั้งในเชิงปัจเจก ครอบครัว และชุมชน