หมอลำหมู่สังวาทอุบล: การก่อตัวและกระบวนเล่นศิลปะการแสดงจังหวัดอุบลราชธานี

-

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมองค์ความรู้เกี่ยวกับศิลปะการแสดงหมอลำหมู่สังวาทอุบลอันเป็นมรดกของชาวอีสาน ผลการศึกษาพบว่า หมอลำหมู่สังวาทอุบลเป็นศิลปะการแสดงแบบเป็นเรื่องเป็นราว มีตัวละครครบตามบทประพันธ์ แพร่กระจายในพื้นที่จังหวัดอุบลราชธานี ยโสธร ศรีสะเกษ อำนาจเจริญ และแขวงจำปาสัก สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว เริ่มก่อตัวเมื่อประมาณปี พ.ศ. 2490 มีที่มาจาก การแสดงหมอลำหมู่ในแถบภาคอีสานตอนกลาง หมอลำเรื่องต่อกลอน และลิเก ลักษณะเด่นคือ “ทำนองลำ” แต่เดิมมีเพียงสองทำนอง ได้แก่ ลำยาว ลำเดิน และได้เพิ่มลำเต้ยมาภายหลัง ต่อมาแตกแขนงออกเป็น “หมอลำเพลิน” เกิดทำนองลำสองทำนอง ได้แก่ เกริ่นลำเพลิน และเดินลำเพลิน ทั้งนี้ได้เรียกหมอลำหมู่แบบเดิมว่า “หมอลำเวียง”         

ด้านกระบวนเล่น มี 5 องค์ประกอบ ดังนี้ 1) ออกแขก เป็นการบอกกล่าวว่าจะเริ่มทำการแสดง 2) พากย์เรื่อง เป็นการเกริ่นนำรายละเอียดเรื่องราวที่จะแสดงด้วยผญาอีสาน 3) ดำเนินเรื่อง เป็นการแสดงตามบทประพันธ์เป็นฉากต่าง ๆ จนจบเรื่องหรือหมดเวลาแสดง 4) สรุปเรื่อง/ลำลา เป็นการสรุปเนื้อเรื่องด้วยการลำ การพูด หรือการจ่ายผญา จบด้วยลำลาทำนองลำยาว และ 5) เต้ยลา เป็นกระบวนเล่นสุดท้าย มีความหมายเพื่ออำลาผู้ชม และเพิ่มอรรถรสในการแสดง