รูปแบบการบริหารวิสาหกิจชุมชนสมุนไพรสู่ความยั่งยืน
DOI:
https://doi.org/10.60101/spbm.2025.273462คำสำคัญ:
การจัดการโซ่อุปทาน, การประเมินผลแบบสมดุล, การสนับสนุนจากภาครัฐ, วิสาหกิจชุมชนสมุนไพรความยั่งยืน, ความยั่งยืนบทคัดย่อ
วัตถุประสงค์ - การศึกษานี้มุ่งวิเคราะห์อิทธิพลของการจัดการโซ่อุปทาน, Balanced Scorecard และการสนับสนุนจากภาครัฐต่อความยั่งยืนของวิสาหกิจชุมชนสมุนไพรไทย เพื่อแก้ไขปัญหาการขาดการเชื่อมโยง การวางแผน และการประเมินผลแบบองค์รวมในชุมชน โดยมีพื้นฐานมาจากทฤษฎี Supply Chain Management (SCM), Balanced Scorecard (BSC), Government Support และ Sustainable Development Goals (SDGs)
ระเบียบวิธีวิจัย - งานวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงปริมาณ (Quantitative Research) โดยเก็บข้อมูลด้วยแบบสอบถามจากกลุ่มตัวอย่าง จำนวน 340 ราย ที่เป็นประธานหรือตัวแทนวิสาหกิจชุมชนสมุนไพรที่จดทะเบียนตามกฎหมาย ผลการวิจัยได้จากการวิเคราะห์ข้อมูลด้วยเทคนิค โมเดลสมการโครงสร้าง (Structural Equation Model: SEM) ซึ่งเป็นวิธีการทางสถิติที่เหมาะสมสำหรับการทดสอบความสัมพันธ์ที่ซับซ้อนระหว่างตัวแปร
ผลการวิจัย - ผลการวิจัยพบว่า Balanced Scorecard (BSC) มีอิทธิพลเชิงบวกโดยตรงต่อความยั่งยืนของวิสาหกิจชุมชนและยังส่งผลเชิงบวกต่อการได้รับการสนับสนุนจากภาครัฐ ในขณะที่การจัดการโซ่อุปทาน มีอิทธิพลเชิงบวกโดยตรงต่อความยั่งยืนของวิสาหกิจชุมชนสมุนไพร แต่มีข้อค้นพบที่น่าสนใจคือกลับส่งผลเชิงลบต่อการได้รับการสนับสนุนจากภาครัฐ และการสนับสนุนจากภาครัฐ ไม่มีอิทธิพลโดยตรงต่อความยั่งยืนของวิสาหกิจชุมชนสมุนไพร
ข้อจํากัดในการวิจัย - งานวิจัยนี้ใช้ข้อมูลเฉพาะจากกลุ่มที่จดทะเบียนวิสาหกิจชุมชน ประเภทกิจการผลิตภัณฑ์สมุนไพร ดังนั้น การนำผลวิจัยไปใช้ในบริบทอื่น ๆ ควรทำด้วยความระมัดระวัง
ข้อเสนอแนะสําหรับผู้บริหาร - ผู้บริหารวิสาหกิจชุมชนสมุนไพรควรปรับทัศนคติจากการรอรับการสนับสนุนจากภาครัฐ มาเป็นการพึ่งพาตนเองมากขึ้น และใช้โอกาสจากการสนับสนุนที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์สูงสุด โดยเน้นการพัฒนาศักยภาพภายในองค์กรให้แข็งแกร่งเป็นหลัก
ความแปลกใหม่/คุณค่า - เป็นหนึ่งในงานศึกษาแรก ๆ ที่ใช้โมเดลสมการโครงสร้าง (SEM) ในการวิเคราะห์ปัจจัยที่มีผลต่อความยั่งยืนของวิสาหกิจชุมชนสมุนไพรในไทย ที่สำคัญคือ การค้นพบที่แตกต่างจากสมมติฐานทั่วไป ได้แก่ การที่การจัดการโซ่อุปทานส่งผลเชิงลบต่อการสนับสนุนจากภาครัฐ และการสนับสนุนจากภาครัฐไม่มีอิทธิพลโดยตรงต่อความยั่งยืน ซึ่งช่วยเติมเต็มช่องว่างทางวิชาการและให้ข้อมูลเชิงลึกใหม่ ๆ ที่มีประโยชน์อย่างยิ่ง
เอกสารอ้างอิง
กองส่งเสริมวิสาหกิจชุมชน. (2564). ข้อมูลการจดทะเบียนวิสาหกิจชุมชน ปีงบประมาณ 2564. กรมส่งเสริมการเกษตร.
กองส่งเสริมวิสาหกิจชุมชน. (2549). แนวทางการประเมินศักยภาพวิสาหกิจชุมชนตามพระราชบัญญัติส่งเสริมวิสาหกิจชุมชน พ.ศ. 2548. กรมส่งเสริมการเกษตร.
กัญญามน อินหว่าง, สุพจน์ อินหว่าง และ อภิชาติ วรรณภิระ. (2554). การจัดการวิสาหกิจชุมชน. มหาวิทยาลัยพิษณุโลก.
จงกลบดินทร์ แสงอาสภวิริยะ, ภูษณิศา เตชะเถกิง, บุษบง ฝั้นแจ้ง, ศิริกุล ตุลาสมบัติ และ นิตยา ถาวัน. (2553). สมรรถนะของโซ่อุปทานการผลิตลำไยเพื่อการส่งออกของประเทศไทย. มหาวิทยาลัยแม่โจ้.
จักเรศ เมตตะธำรงค์, จันทิมา พรหมเกษ และ ชัดชัย รัตนะพันธ์. (2560). ปัจจัยการรวมกลุ่มเพื่อพัฒนาอาชีพของชาวบ้านในจังหวัดสกลนคร. วารสารพฤติกรรมศาสตร์เพื่อการพัฒนา, 9(2), 140-158.
จันทนา พงศ์สิทธิกาญจนา. (2558). แนวทางการจัดการที่มีคุณภาพของวิสาหกิจชุมชนเพื่อการบรรลุยุทธศาสตร์ ด้านการอยู่ดีมีสุขในจังหวัดนครปฐม. Veridian E-Journal, Silpakorn University (Humanities, Social Sciences and Arts), 8(2), 2039-2053.
ทรงพล วันสูงเนิน และ ปิยนุช เวทย์วิวรณ์. (2559). การประยุกต์ใช้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงในการบริหารจัดการผู้รับเหมาก่อสร้างขนาดกลางและขนาดย่อมในประเทศไทย. วิศวกรรมสารฉบับวิจัยและพัฒนา, 27(4), 7-16. https://ph02.tci-thaijo.org/index.php/eit-researchjournal/article/view/240031
นภสร เลี้ยววานิช. (2553). ปัจจัยแห่งความสำเร็จของร้านค้าชุมชน: กรณีศึกษา ศูนย์สาธิตการเกษตร ตำบลท่าเสา อำเภอไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรี [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต]. Silpakorn University Repository. Silpakorn University Repository (SURE). https://sure.su.ac.th/xmlui/handle/ 123456789/8601
ปณิตา แจ้ดนาลาว และ ธรินี มณีศรี. (2563). รูปแบบการจัดการโซ่อุปทานวิสาหกิจชุมชนกลุ่มสินค้าเกษตรอย่างยั่งยืน. วารสารชุมชนวิจัย มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา, 14(1), 133-145. https://so04.tci-thaijo.org/index.php/jmhs1_s/article/view/259896
ปรีชา ปั้นกล่ำ. (2554). ผลงานออกแบบผลิตภัณฑ์ของนักออกแบบไทยร่วมสมัย. สำนักงานศิลปวัฒนธรรมร่วมสมัย.
ปิญะธิดา อมรภิญโญ. (2560). การใช้การควบคุมภายในเพื่อความสำเร็จอย่างยั่งยืนของวิสาหกิจการผลิตขนาดย่อมในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบนของประเทศไทย. วารสารวิชาการ มหาวิทยาลัยฟาร์อีสเทอร์น, 11(1), 189-204.
พรวรท เปล่งปลั่ง. (2562). การจัดการโซ่อุปทานในกิจการเพื่อสังคม: กรณีศึกษากิจการเพื่อสังคมในจังหวัดเชียงใหม่ [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต ไม่ได้ตีพิมพ์]. มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
วราภรณ์ ศรีบุญ. (2552). ปัจจัยที่มีผลต่อความสำเร็จในการดำเนินงานของผู้ประกอบการผลิตภัณฑ์ชุมชนและท้องถิ่น (OTOP) ในจังหวัดสงขลา [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต]. PSU Knowledge Bank. https://kb.psu.ac.th/psukb/handle/2010/6073
วิมลสิริ กูกขุนทด, ณัฐชนน มาพิจารณ์, อิสสราพร กล่อมกล่ำนุ่ม และ ณัฐพล บ้านไร่. (2563). การพัฒนาวิสาหกิจชุมชนสู่ความสำเร็จ: กรณีศึกษาวิสาหกิจชุมชนกลุ่มผู้ผลิตและพัฒนาการแปรรูปกล้วยตำบลระหาน อำเภอบึงสามัคคี จังหวัดกำแพงเพชร. ใน รายงานการประชุมวิชาการการพัฒนาชุมชน ท้องถิ่นและสังคมระดับชาติ (CSD สัมพันธ์) ครั้งที่ 19 “นวัตกรรมการพัฒนาสู่ความยั่งยืน” (น. 671-678). มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ศูนย์ลำปาง.
ศรีปริญญา ธูปกระจ่าง. (2546). ภูมิปัญญาพื้นบ้านเพื่อการศึกษา. มหาวิทยาลัยศิลปากร.
ศักดิ์ดา ศิริภัทรโสภณ. (2559). ศักยภาพในการแข่งขันและความพร้อมของวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อมของไทยในการเข้าสู่ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน. วารสารสมาคมนักวิจัย, 21(1), 9-33. https://so04.tci-thaijo.org/index.php/jar/article/view/243073
ศูนย์ถ่ายทอดเทคโนโลยีการสหกรณ์ที่ 4 จังหวัดนครนายก. (2557). การจัดการห่วงโซ่อุปทาน Supply Chain การเพิ่มมูลค่าห่วงโซ่ผลผลิตหลักของสหกรณ์. https://km.cpd.go.th/pdf-bin/pdf_9071359195.pdf
ศูนย์วิจัยและสนับสนุนเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน. (2565). ข้อมูลเบื้องต้นเกี่ยวกับ SDGs. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
สัญญา เคณาภูมิ. (2558). แนวทางการพัฒนาประสิทธิผลของวิสาหกิจชุมชนในเขตพื้นที่จังหวัดมหาสารคาม. วารสารวิชาการแพรวากาฬสินธุ์ มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ์, 2(3), 68-85.
สุชาติ อํานาจวิภาวี, ศิริวัฒน์ เปลี่ยนบางยาง, เพ็ญศรี ฉิรินัง และ จิระพันธ์ สกุณา. (2563). นโยบายของภาครัฐ ในการส่งเสริมวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อมให้เกิดความยั่งยืน. วารสารนวัตกรรมการบริหารและการจัดการ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลรัตนโกสินทร์, 8(3), 56-66. https://so02.tci-thaijo.org/index.php/RCIM/article/view/241306
สุเทพ พันประสิทธิ์. (2558). การศึกษาการขยายผลทางเศรษฐกิจของชุมชนบนพื้นฐานแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง: อำเภอวิหารแดง จังหวัดสระบุรี. วารสารสุทธิปริทัศน์, 29(92), 304-321. https://so05.tci-thaijo.org/index.php/DPUSuthiparithatJournal/article/view/244533
สำนักเลขานุการคณะกรรมการส่งเสริมวิสาหกิจชุมชน. (2548). วิสาหกิจชุมชน. สํานักงานเลขานุการคณะกรรมการส่งเสริมวิสาหกิจชุมชนกรมส่งเสริมการเกษตร.
อัญชลี บุญเจริญ, นารีรัตน์ สีระสาร และ เบญจมาศ อยู่ประเสริฐ. (2566). การพัฒนาการดำเนินงานตามหลักการบริหารเชิงดุลยภาพของวิสาหกิจชุมชน ในอำเภอเมืองสมุทรปราการ จังหวัดสมุทรปราการ. Journal of Roi Kaensarn Academi, 8(3), 141-161. https://so02.tci-thaijo.org/index.php/JRKSA/article/view/259631
อุทัย ปริญญาสุทธินันท์. (2560). “วิสาหกิจชุมชน” ปฏิทรรศน์ในการแข่งขันทางธุรกิจ. วารสารมหาวิทยาลัยศิลปากร, 37(2), 131-150. https://so05.tci-thaijo.org/index.php/sujthai/article/view/94867
โอฬาร สุขเข็ม และ สุนทร มณีสีวัสดิ์. (2560). สถานะทางกฎหมายของวิสาหกิจชุมชนตามพระราชบัญญัติส่งเสริมวิสาหกิจชุมชน พ.ศ. 2548 [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต ไม่ได้ตีพิมพ์]. มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์.
Banker, R. D., Chang, H., & Pizzini, M. J. (2004). The balanced scorecard: Judgmental effects of performance measures linked to strategy. The Accounting Review, 79(1), 1-23.
Beck, T., Demiruc-Kunt, A. and Livine R. (2005). SMEs, Growth and Poverty: Across Country Evidence. Journal of Economic Growth, 10, 199-229.
Bollen, K. A. (1989). Structural equations with latent variables. John Wiley & Sons.
Brown, S. (1997). Estimating Biomass and Biomass Change of Tropical Forests: A Primer. FAO.
Chopra, S. and Meindl, P. (2001). Supply Chain Management: Strategy, Planning, and Operation. (2nd ed.). Prentice-Hall.
Cronbach, L. J. (1990). Essentials of psychological testing (5th ed.). Harper & Row.
Chaivirutnukul, K., & Chandrachai, A. (2019). The effects of critical success factors on social enterprises sustainability. Asian Journal of Applied Sciences, 7(3), 346-356. https://doi.org/10.24203/ajas.v7i3.5858
Dararuang, K. (2016). Perceptions of individual - Level of organizational culture and knowledge management influencing on innovations within KTIS Group. Journal of the Association of Researchers, 21(2), 58-68.
Eichler, G. M., & Schwarz, E. J. (2019). What Sustainable Development Goals do social innovations address? A systematic review and content analysis of social innovation literature. Sustainability, 11(2), 522. https://doi.org/10.3390/su11020522
Elkington, J. (1998). Partnerships from cannibals with forks: The triple bottom line of 21st-century business. Environmental Quality Management, 8(1), 37-51. https://doi.org/10.1002/tqem.3310080106
Frye, T. M., & Iwasaki, I. (2011). Government directors and business–state relations in Russia. European Journal of Political Economy, 27(4), 642-658. https://doi.org/10.1016/j.ejpoleco.2011.05.003
Gumbus, A., & Lussier, R. N. (2006). Entrepreneurs use a Balanced Scorecard to translate strategy into performance measures. Journal of Small Business Management, 44(3), 407-425.
Gunasekaran, A., Patel, C., & McGaughey, R. E. (2004). A framework for supply chain performance measurement. International Journal of Production Economics, 87(3), 333-347. https://doi.org/10.1016/j.ijpe.2003.08.003
Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., & Anderson, R. E. (2010). Multivariate data analysis (7th ed.). Pearson.
Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., Anderson, R. E., & Tatham, R. L. (2006). Multivariate data analysis (6th ed.). Pearson Prentice Hall.
Huq, F. A., Stevenson, M., & Zorzini, M. (2014). Social sustainability in developing country suppliers: An exploratory study in the ready made garments industry of Bangladesh. International Journal of Operations & Production Management, 34(5), 610-638. https://doi.org/10.1108/IJOPM-10-2012-0467
International Fund for Agricultural Development. (2014, October 15). Lessons learned: Community-based financial organizations. https://www.ifad.org/en/w/publications/ lessons-learned-community-based-financial-organizations
Inwang, K. & Sithongphim, W. (2008). The Management system development of small and medium enterprise with sufficiency economy philosophy. National Research Council of Thailand.
Kaplan, R. S., & Norton, D. P. (1992). The Balanced Scorecard-Measures that drive performance. Harvard Business Review, 70(1), 71-79.
Kassim, E. S., Tajmi, T. A. M., Hairuddin, H., Malik, A. M. A., & Tobi, S. U. (2020). Mapping social enterprise to sustainable development goals. International Journal of Environment and Sustainable Development, 19(2), 209-237. https://doi.org/10.1504/IJESD.2020.106674
Kim, T. K., & Choi, K. H. (2002). A performance evaluation model for information systems using the balanced scorecard and the value chain: A case study. Journal of the Korean Operations Research and Management Science Society, 27(2), 63-80.
Klassen, R. D., & Vachon, S. (2003). Collaboration and evaluation in the supply chain: The impact on plant–level environmental investment. Production and Operations Management, 12(3), 336-352. https://doi.org/10.1111/j.1937-5956.2003.tb00220.x
Koh, S. C. L., Demirbag, M., Bayraktar, E., Tatoglu, E., & Zaim, S. (2007). The impact of supply chain management practices on performance of SMEs. Industrial Management & Data Systems, 107(1), 103-124. https://doi.org/10.1108/02635570710722430
Kukalis, S. (1989). The relationship among firm characteristics and design of strategic planning systems in large organizations. Journal of Management, 15(4), 565-579.
Lambert, D. M. and Cooper, M. C. (2000). Issues in Supply Chain Management. Industrial Marketing Management, 29, 65-83. https://doi.org/10.1016/S0019-8501(99)00113-3.
Lee, Y.-T., & Moon, J.-Y. (2020). An exploratory study on the Balanced Scorecard model of social enterprise. Asian Journal on Quality, 9(2), 11-30.
Likert, R. (1970). New patterns of management. McGraw-Hill.
Lipe, M. G., & Salterio, S. E. (2000). The Balanced Scorecard: Judgmental effects of common and unique performance measures. The Accounting Review, 75(3), 283-298.
Meehan, J. and Muir, L. (2008). SCM in Merseyside SMEs: Benefits and Barriers. The TQM Journal, 20(3), 223-232.
Mettathamrong, J., Phromket, C., & Rattanaphun, C. (2017). Factors of aggregation for occupation group development of villagers in Sakon Nakhon. Journal of Behavioral Science for Development, 9(2), 141-158.
Motiso, D. (2022). A guide to ITSM frameworks: Definition, types and benefits. Indeed.
Mudambi, R., Schrunder, C. P., & Mongar, A. (2004). How co-operative is co-operative purchasing in smaller firms? Evidence from UK engineering SMEs. Long Range Planning, 37(1), 85-102. https://doi.org/10.1016/j.lrp.2003.11.007
Mukras, M. S. (2003). Poverty reduction through strengthening small and medium enterprises. Botswana Journal of African Studies, 17(2), 58-69.
Nwaka, G. I. (2005). The urban informal sector in Nigeria: Towards economic development, environmental health, and social harmony. Global Urban Development Magazine, 1(1), https://globalurban.org/Issue1PIMag05/NWAKA%20article.htm?utm
Obahiagbon, E. G., & Ogwu, M. C. (2023). Sustainable supply chain management in the herbal medicine industry. In S. C. Izah, M. C. Ogwu, & M. Akram (Eds.), Herbal Medicine Phytochemistry: Applications and Trends (pp. 1-29). Springer Nature.
OECD. (2017). Financing SMEs and entrepreneurs 2016: An OECD scoreboard. OECD.
Olson, E. M., & Slater, S. F. (2002). The Balanced Scorecard, competitive strategy, and performance. Business Horizons, 45(3), 11-16
Rantšo, T. A. (2016). Factors affecting performance/success of small-scale rural non-farm enterprises in Lesotho. Journal of Enterprising Communities: People and Places in the Global Economy, 10(3), 226-248.
SBA Office of Advocacy. (2009, December 31). Dynamics of Employer Establishments, 2002-2003. https://advocacy.sba.gov/2009/12/31/dynamics-of-employer-establishments-2002-2003/
Somerville, P. (2009). The feeling’s mutual: Respect as the basis for cooperative interaction. In Millie, A. (Ed.) Securing respect: Behavioural expectations and anti-social behaviour in the UK (pp. 139-168). Policy Press.
Tehmarn, A., & Akaraborworn, C. (2022). An exploration of key success factors of social enterprise in Thailand. ABAC ODI Journal Vision. Action. Outcome, 10(1), 89-108. https://doi.org/10.14456/abacodijournal.2022.19
United Nations. (n.d.). Sustainable Development Goals. https://sdgs.un.org/goals
U-senyang, S., Aeksapang, J., Ongklang, A., & Visutranukool, M. (2022). Success factors of community business management in Thailand. International Journal of Sociologies and Anthropologies Science Reviews, 2(3), 77-88. https://doi.org/10.14456/jsasr.2022.21
Von Bergen, C. W., & Benco, D. C. (2004). A Balanced Scorecard for small business. In Proceedings of the United States Association for Small Business and Entrepreneurship (USASBE) Conference (pp. 15-18). Dallas, Texas, United States.
Wilkinson, P., & Quarter, J. (1996). Building a Community-Controlled Economy: The Evangeline Co-operative Experience. University of Toronto Press.
Wronka, M. (2013). Analyzing the success of social enterprises: Critical success factors perspective. In V. InDermol, N. T. Širca, & G. Daković (Eds.), Active Citizenship by Knowledge Management & Innovation: Proceedings of the Management, Knowledge and Learning International Conference 2013 (pp. 593-605). ToKnowPress. IDEAS. https://ideas.repec.org/h/tkp/mklp13/593-605.html?utm
Zhao, Y. and Simchi-Levi, D. (2002). The value of information Sharing in a Two-Stage Supply Chain with Production Capacity Constraints Constraints: The Infinite Horizon Case. Manufacturing & Service Operations Management, 4(1), 21-24.
ดาวน์โหลด
เผยแพร่แล้ว
รูปแบบการอ้างอิง
ฉบับ
ประเภทบทความ
สัญญาอนุญาต
ลิขสิทธิ์ (c) 2025 Strategic Perspectives on Business and Marketing Management
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
บทความที่ได้รับการตีพิมพ์เป็นลิขสิทธิ์ของ ผู้นิพนธ์
ข้อความที่ปรากฏในบทความแต่ละเรื่องในวารสารวิชาการเล่มนี้เป็นความคิดเห็นส่วนตัวของผู้เขียนแต่ละท่านไม่เกี่ยวข้องกับมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี และคณาจารย์ท่านอื่น ในมหาวิทยาลัยฯ แต่อย่างใด ความรับผิดชอบองค์ประกอบทั้งหมดของบทความแต่ละเรื่องเป็นของผู้เขียนแต่ละท่าน หากมีความผิดพลาดใดๆ ผู้เขียนแต่ละท่านจะรับผิดชอบบทความของตนเองแต่ผู้เดียว
