ประวัติศาสตร์การพยาบาลและการผดุงครรภ์ในสยาม พ.ศ. 2439 ถึง 2478: การทำให้ทันสมัยในบริบทอาณานิคม
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
งานศึกษาเรื่อง “ประวัติศาสตร์การพยาบาลและการผดุงครรภ์ในสยาม พ.ศ. 2439-2478: การทำให้ทันสมัยในบริบทอาณานิคม” มุ่งวิเคราะห์ประวัติศาสตร์ของการพยาบาลและการผดุงครรภ์ในประเทศสยาม ณ ช่วงเวลาของการเปลี่ยนผ่านไปสู่ความทันสมัยภายใต้บริบทของยุค อาณานิคมโดยอาศัยระเบียบวิธีวิจัยทางประวัติศาสตร์ ผลจากการศึกษาแสดงให้เห็นว่า 1) โครงการด้านการผดุงครรภ์และการพยาบาลของชนชั้นปกครองสยามที่มีบทบาทของสตรีเข้าไปเกี่ยวข้องจัดตั้งขึ้นเพื่อแสดงให้เห็นถึงความทันสมัยของพระราชวงศ์ในสายตาชาวโลก และยังเป็นเครื่องมือ ที่ใช้ส่งเสริมอำนาจให้แก่ชนชั้นปกครอง รวมถึงอำนาจของรัฐสยามในเวลาต่อมา 2) กระบวนการรับอุดมการณ์และคุณลักษณะของวิชาชีพการผดุงครรภ์และการพยาบาลจากตะวันตกเข้ามาสู่ประเทศไทย เป็นการรับที่มีการต่อรอง เพื่อปรับให้เข้ากับบริบทของสังคมสยามในเวลานั้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งบริบทของสังคมในยุคสมบูรณาญาสิทธิราชย์
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
ลิขสิทธิ์บทความเป็นของผู้เขียนและสงวนสิทธิ์ตามกฎหมาย
ข้อคิดเห็นใดๆ ที่ปรากฏในวารสารนี้เป็นของผู้เขียน คณะกรรมการวารสาร ภาควิชาประวัติศาสตร์ฯ กองบรรณาธิการ ตลอดจนกรรมการกลั่นกรองประจำฉบับ ไม่จำเป็นต้องเห็นพ้องกับข้อคิดเห็นเหล่านั้น
References
หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ศธ.24/22 หนังสือหมอเอช อาดัมเซน กราบทูลพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นวิวิธวรรณปรีชา (28 พฤศจิกายน ร.ศ.116).
หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ศธ.10.1/12 เรื่องนางลออฮิกซ์ สมัครเข้ารับราชการในโรงพยาบาลศิริราชและลาออก (26 มิถุนายน 2462 - 17 พฤศจิกายน 2463).
หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ศธ 10.1/14 เรื่องนางสาวมณี สมัครเข้ารับราชการในโรงพยาบาลศิริราช (4 กรกฎาคม 2462 - 27 พฤษภาคม 2468).
หอจดหมายแห่งชาติ. ศธ.10.1/32 เรื่องนางสาวเอมมะบุชสมัครเข้ารับราชการในโรงพยาบาลศิริราช (26 พฤศจิกายน 2464 - 3 มิถุนายน 2470).
หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ศธ.10.1/64 เรื่องนางสาวสะอาด ไปรับราชการทางอนามัยสภากาชาดสยามและให้นางสาวมณีเป็นผู้ปกครองนักเรียนแทน (12 มิถุนายน - 2 ธันวาคม 2466).
หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ศธ 7.2/1 เรื่องโรงเรียนนางพยาบาลและผดุงครรภ์ (10 พฤษภาคม 2454 - 6 มกราคม 2474).
จดหมายเหตุทางการพยาบาล คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล, NS 003/38 แผนกโรงเรียนแพทย์ผดุงครรภ์และหญิงพยาบาลของสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถ.
จดหมายเหตุทางการพยาบาล คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล, NS 036/38 บันทึกข้อความของกระทรวงศึกษาธิการ เรื่องโครงการจัดตั้งโรงเรียนนางพยาบาลและนางผดุงครรภ์.
จดหมายเหตุทางการพยาบาล คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล, NS 020/38 สำเนาจดหมายจากสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ เรื่อง พระดำริที่จะสร้างโรงเรียนนางพยาบาลของเจ้าฟ้ากรมหลวงสงขลานครินทร์.
“แจ้งความกระทรวงธรรมการ โรงเรียนแพทย์ผดุงครรภ์เพิ่มใหม่.” ใน ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 17 (10 มีนาคม ร.ศ.119).
“แจ้งความกระทรวงธรรมการ,” ใน ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 13 (24 มกราคม ร.ศ.115).
คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. อนุสรณ์ 84 ปี คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล (โรงเรียนพยาบาลศิริราช). กรุงเทพฯ: คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล, 2525.
คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. อนุสรณ์ 60 ปี โรงเรียนพยาบาลผดุงครรภ์และอนามัยของสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พ.ศ.2500. พระนคร: ไทยเขษม, 2500.
แดน บีช บรัดเลย์. คัมภีร์ครรภ์รักษา. ม.ป.ท.: ม.ป.พ., 254?.
ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จกรมพระยา. นิทานโบราณคดี. กรุงเทพฯ: คลังวิทยา, 2501.
นครินทร์ เมฆไตรรัตน์. การปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475. กรุงเทพฯ: มูลนิธิตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์, 2535.
นางพิณพากย์พิทยาเภท (จำนง เมืองแมน). “ประวัติรุ่นที่ 1 คุณหญิงสงวน ดำรงแพทยาคุณวีระไวทยะ นักเรียนแพทย์ผดุงครรภ์ รุ่นที่หนึ่ง.” ใน คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. อนุสรณ์ 60 ปี โรงเรียนพยาบาลผดุงครรภ์และอนามัยของสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พ.ศ. 2500. พระนคร: ไทยเขษม, 2500.
พิณพากยพิทยาเภท, คุณหญิง. “ประวัติพยาบาลรุ่นหนึ่งในประเทศไทย.” ใน อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพคุณหญิงพิณพากย์พิทยาเภท ท.จ. (จำนง เมืองแมน) ณ เมรุวัดเทพศิรินทราวาส วันเสาร์ที่ 17 มีนาคม พุทธศักราช 2533. กรุงเทพฯ: อักษรนิติ, 2533.
“พระนิพนธ์พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระชัยนาถนเรนทร (ครั้งดำรงพระอิสริยยศเป็นกรมขุนฯ) คัดจากหนังสือสารศิริราช ฉบับพิเศษฉลอง 60 ปี ศิริราช พฤษภาคม 2493.” ใน กระทรวงสาธารณสุข. พระกรณียกิจของพลเอกสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาชัยนาทนเรนทรที่เกี่ยวกับการแพทย์และการสาธารณสุข ข้าราชการกระทรวงการสาธารณสุขพิมพ์ถวายเป็นที่ระลึกในการพระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม วันที่ 29 มกราคม พุทธศักราช 2495. พระนคร: การพิมพ์พาณิชย์, 2495.
“พระนิพนธ์ความซาบซึ้งในน้ำพระหฤทัยของสมเด็จฯ ต่อวงการแพทย์ คัดจาก สารศิริราช ฉบับพิเศษ ฉลอง 60 ปี ศิริราช พฤษภาคม 2493 สมเด็จฯ ประทานแก่สารศิริราช แต่ครั้งดำรงตำแหน่งเป็นกรมขุน.” ใน กระทรวงสาธารณสุข. เฉลิมพระเกียรติพลเอกสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยาชัยนาทนเรนทร พิมพ์เป็นที่ระลึกในการเสด็จพระราชดำเนิน เปิดพระรูปอนุสาวรีย์ ณ กระทรวงสาธารณสุข 27 พฤษภาคม 2509. พระนคร: โรงพิมพ์ไทยเขษม, 2509.
มณี สหัสสานนท์. “การศึกษาพยาบาล ใน 60 ปี.” ใน คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. อนุสรณ์ 60 ปี โรงเรียนพยาบาลผดุงครรภ์และอนามัยของสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พ.ศ. 2500. พระนคร: ม.ป.พ., 2500.
มลิ (วรโภค) ปรีชาดุลยกิจ. “ประวัติรุ่น พ.ศ. 2460.” ใน คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. อนุสรณ์ 60 ปี โรงเรียนพยาบาลผดุงครรภ์และอนามัยของสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พ.ศ.2500. พระนคร: ไทยเขษม, 2500, ไม่มีเลขหน้า.
มัลคอร์ม สมิธ. ราชสำนักสยามในทัศนะหมอสมิธ. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2542.
ลมุน บรรจงการ (ฤทธจิตร์). “ประวัติรุ่นที่ 13 พ.ศ. 2465.” ใน คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. อนุสรณ์ 60 ปี โรงเรียนพยาบาลผดุงครรภ์และอนามัยของสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พ.ศ. 2500. พระนคร: ม.ป.พ., 2500.
วรรณพร บุญญาสถิตย์. จอมนางแห่งสยาม : ในสมัยรัชกาลที่ 4 ถึงรัชกาลที่ 6 กับกระแสวัฒนธรรมตะวันตก. กรุงเทพฯ: สร้างสรรค์บุ๊คส์, 2552.
วิเชียร ทวีลาภ. “วิวัฒนาการการพยาบาลในประเทศไทย (พ.ศ.2439-2488).” ใน วิทยาการก้าวหน้า: 100 ปี การพยาบาลไทย. เอกสารการประชุมวิชาการงานฉลอง 100 ปี โรงเรียนพยาบาลผดุงครรภ์และอนามัยศิริราช คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล วันที่ 9-11 มกราคม 2539 ณ โรงแรมอิมพีเรียล ควีนส์ปาร์ค กรุงเทพฯ.
“บันทึกความทรงจำของนางสุขกิจบำรุง เรื่อง การส่งเชลยศึกเยอรมันในสงครามโลกครั้งที่ 1.” ใน อนุสรณ์ขุนสุขกิจบำรุงและนางตรี สุขกิจบำรุง พิมพ์เป็นบรรณาการในการพระราชทานเพลิงศพ ณ เมรุวัดธาตุทอง วันพฤหัสบดีที่ 27 กุมภาพันธ์ 2518. กรุงเทพฯ: สนิทพันธ์การพิมพ์, 2518.
ประเพณีเกี่ยวกับชีวิต กรมศิลปากร (รวบรวม) พิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ นางอัพภันตราพาธพิศาล (ลออ พลางกูร) ณ วัดมกุฎกษัตริยาราม 12 มิถุนายน 2495. พระนคร: บริษัทอักษรโสภณ จำกัด, 2495.
ทองคำ หุตะโกวิท. “ประวัติคุณทองคำ หุตะโกวิท,” ใน คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล. อนุสรณ์ 60 ปี โรงเรียนพยาบาลผดุงครรภ์และอนามัยของสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พ.ศ. 2500. พระนคร: ไทยเขษม, 2500.
ปรียา รามณรงค์. ศิริราชอันเป็นที่รัก : 84 ปี ปรียา รามณรงค์ 17 กุมภาพันธ์ 2543. กรุงเทพฯ : เจ. พริ้น, 2543.
อบทิพย์ แดงสว่าง. “17 ปี ที่ศิริราชพยาบาล.” ใน คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล.อนุสรณ์ 60 ปี โรงเรียนพยาบาลผดุงครรภ์และอนามัยของสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พ.ศ. 2500. พระนคร: ม.ป.พ., 2500.
อุทุมพร สุนทรเวช (นางอมรดรุณารักษ์). พระราชชีวประวัติส่วนพระองค์สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เล่ม 1. พระนคร: องค์การค้าของคุรุสภา, 2514.
อำรุง โกมลวรรธนะ (รวบรวม). เจ้าฟ้ามงกุฎแห่งกรุงสยาม. พระนคร: แพร่พิทยา, 2506.
Mildred Porter. R.N., B.A., “H.M. THE QUEEN MOTHER’S SCHOOL OF MIDWIFER AND NURSING SIRIRAJ HOSPITAL, BANGKOK, SIAM, June 29, 1933 (2476).” ใน คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล, ศิริราชพยาบาล อนุสรณ์ 72 ปี. พระนคร: อักษรสัมพันธ์, 2511.
ถนอมขวัญ ทวีบูรณ์ และคณะ. “ประวัติและวิวัฒนาการของโรงเรียนพยาบาลผดุงครรภ์และอนามัย ศิริราช ระหว่าง พ.ศ. 2439-2514.” Journal of Nursing Science 28, no. 4 (Oct-Dec 2010): 55-67.
ปีเตอร์ เอ แจ็คสัน, ปรีดี หงษ์สต้น (แปล). “ความคลุมเคลือของอำนาจกึ่งอาณานิคมในประเทศไทย.” รัฐศาสตร์สาร 34, ฉ. 1 (มกราคม-เมษายน 2556): 1-40.
Ann Towns. “The Status of Women as a Standard of ‘Civilization’.” European Journal of International Relation 15, no. 4 (2009): 681-706.
Tamara Loos. “Sex in the Inner City The Fidelity between Sex and Politics in Siam.” The Journal of Asian Studies 64, no. 4 (Nov., 2005), 881-909.
ณัฏฐวดี ชนะชัย. “สตรีในสังคมไทยสมัยใหม่: ศึกษากรณีสตรีซึ่งประกอบอาชีพพยาบาล (พ.ศ.2439-2485).” วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, บัณฑิตวิทยาลัย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2530.
เพ็ญศรี กวีวงศ์ประเสริฐ. “บทบาทของรัฐต่อปัญหาสุขภาพของประชาชน (พ.ศ. 2325-หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475).” วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหิดล, 2528.
ยุวดี ตปนียากร. “วิวัฒนาการการแพทย์ไทยตั้งแต่สมัยเริ่มต้นจนถึงสิ้นสุดรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว.” วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, บัณฑิตวิทยาลัย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2522.
Siwasariyanon, Wariya. “The Transfer of Medical Technology from the First World to the Third Word: A Case Study of the Rockefeller Foudation’s Role in a Thai Medical School (1923-1935).” PhD diss., University of Hawaii, 1984.
Hfocus. มูลนิธิร็อคกี้เฟลเลอร์กับระบบสาธารณสุขไทย. https://www.hfocus.org/content/2015/01/9155 (สืบค้นเมื่อวันที่ 18 พฤษภาคม 2562).
P'grey Polvichai. “๑.บรรยากาศ"งานรำลึกคุณแม่มณี สหัสสานนท์" อ.สุภาภรณ์ ปีเตอร์ ประธานกล่าวสดุดีและรำลึกถึง คุณแม่มณี.” youtube, https://www.youtube.com/watch?v=4VobokLvhvY. (สืบค้นเมื่อวันที่ 18 กุมภาพันธ์ 2564).