อุบลวัณณา : ผู้หญิงในประวัติศาสตร์เปลี่ยนผ่านของยุคสมัย

บทคัดย่อ

การศึกษาชีวประวัติของอุบลวัณณา ผู้หญิงที่มีชีวิตอยู่ในห้วงเวลาสำคัญทางประวัติศาสตร์ มีจุดประสงค์ที่จะอธิบายความเปลี่ยนแปลงประวัติศาสตร์ ในช่วงที่สยามขยายอำนาจเข้าสู่ล้านนา ผ่านเรื่องราวของบุคคล โดยอาศัยจุลประวัติศาสตร์เป็นวิธีวิทยาในการทำความเข้าใจเรื่องนี้ และใช้ชีวประวัติเป็นหลักฐานสำคัญเพื่อแสดงให้เห็นว่า ความทรงจำและเรื่องราวที่ผู้คนเขียนถึงบุคคลในประวัติศาสตร์นั้น สามารถขยายขอบเขตการทำความเข้าใจประวัติศาสตร์ออกไปได้อย่างกว้างขวาง และไม่จำเป็นต้องสอดคล้องกับคำอธิบายที่มีอยู่ก่อนหน้า ชีวประวัติของอุบลวัณณาก็ประกอบสร้างขึ้นจากบุคคลที่มีชีวิตร่วมสมัย บ้างมีโอกาสพบปะ สนทนา แลกเปลี่ยนความคิดในเรื่องต่าง ๆ พ้นไปจากบันทึกและความสัมพันธ์ส่วนตัว ประวัติของเธอยังปรากฏในเอกสารราชการของสยาม ซ่อนตัวอยู่ในหมวดหมู่หัวข้อต่าง ๆ ของหอจดหมายเหตุแห่งชาติ ผลการศึกษาทำให้พบว่าบุคคลซึ่งมีชีวิตอยู่ในห้วงเวลาสำคัญทางประวัติศาสตร์ ได้ปฏิสัมพันธ์อยู่กับบริบทที่ล้านนาติดต่อกับชาวต่างชาติและสนใจเข้าร่วมเป็นส่วนหนึ่งของระบบเศรษฐกิจอาณานิคม โดยเฉพาะอย่างยิ่งทางด้านพม่าภายใต้การจัดการปกครองของอังกฤษ ขณะเดียวกันก็อยู่ในช่วงที่สยามกำลังเร่งเข้ามาปรับเปลี่ยนโครงสร้างการเมืองภายในของล้านนา เพื่อแสดงให้อังกฤษเห็นว่าล้านนาเป็นส่วนหนึ่งของสยาม ภายใต้บริบทของการกำหนดกติกาอย่างใหม่ การเมืองวัฒนธรรมได้ทำงานอย่างเข้มข้น ทั้งผ่านพิธีกรรม ความเชื่อ การรักษาพยาบาล การต่อสู้กันของความรู้ใหม่เก่า การซุบซิบนินทา ไปจนถึงระบบราชการที่สยามนำเข้ามาใช้และปะทะขัดแย้งกับการเมืองวัฒนธรรมถิ่น อุบลวัณณาคือผู้หญิงคนหนึ่งที่มีชีวิตอยู่ท่ามกลางความไม่เข้ารูปเข้ารอยเหล่านี้จนถึงวาระสุดท้ายของชีวิต และเรื่องราวของเธอได้กลายเป็นภาพแทนของตัวตนที่สร้างความไม่สบายใจให้กับทั้งเครือญาติและสยาม กระทั่งเมื่อความตายมาปิดฉากความกระอักกระอ่วนนี้ลงและคล้ายเป็นสัญญาณให้สยามเร่งปฏิรูปการเมืองการปกครองให้สำเร็จลงได้