วัฒนธรรมชุมชนกับการพัฒนาอย่างยั่งยืน

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อนำเสนอวัฒนธรรมชุมชนเพื่อสะท้อนให้เห็นบทบาทของมิติทางด้านวัฒนธรรมที่นำไปสู่การแก้ไขปัญหาการพัฒนาอย่างยั่งยืน โดยนำแนวคิดของวัฒนธรรมชุมชนมาเป็นกรอบในการอธิบาย ซึ่งแบ่งช่วงการเกิดวัฒนธรรมชุมชนได้ 4 ระยะ คือ ระยะที่ 1 ยุคก่อนการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ระยะที่ 2 ยุคหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475-2500 ระยะที่ 3 ยุคการก่อรูปของแนวคิดวัฒนธรรมชุมชนทศวรรษที่ 2520-2540 และระยะที่ 4 ยุคแนวคิดเศรษฐกิจและวัฒนธรรมชุมชนในฐานะแนวคิดคู่ขนานของการทำให้ทันสมัย แนวคิดวัฒนธรรมชุมชนเป็นทรัพยากรอันมีค่าของสังคม รัฐควรลดบทบาทและปรับปรุงวัฒนธรรมพื้นบ้านโดยการเพิ่มบทบาทของศาสนาและนำวัฒนธรรมสากลเข้ามาผสม อันเป็นการพัฒนาที่สมบูรณ์ทั้งทางด้านจิตใจ ชีวิตชุมชนและความสมดุลของสิ่งแวดล้อม องค์ประกอบวัฒนธรรมชุมชน ได้แก่ การสร้างสรรค์เทคโนโลยีพื้นบ้าน ความเชื่อมั่นในศักยภาพและภูมิปัญญาชาวบ้าน ซึ่งทำให้ชาวบ้านอยู่อย่างมีความสุขและมีการพัฒนาอย่างยั่งยืน การเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจแบบทุนนิยมเป็นหลักการพัฒนาที่ไม่ได้ตั้งอยู่บนพื้นฐานของการพึ่งตนเอง แต่ต้องพึ่งต่างประเทศเป็นหลัก รวมทั้งเป็นการพัฒนาที่ขาดการมีส่วนร่วมจากประชาชน ทำให้ประสบปัญหาการพัฒนาที่ไม่ยั่งยืนและไม่สมดุล ส่งผลกระทบทั้งทางด้านเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรมและสิ่งแวดล้อม จึงมีการทบทวนแนวทางที่จะก่อให้เกิดการพัฒนาอย่างยั่งยืนด้วยการพัฒนาตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 รวมถึงการพัฒนาตามแนวคิดวัฒนธรรมชุมชน การฟื้นฟูวิถีการผลิตแบบเศรษฐกิจพึ่งตนเอง อันจะทำให้ชุมชนดำรงอยู่อย่างอิสระและต้านทานอิทธิพลจากภายนอกที่จะเข้ามาครอบงำ รวมถึงต่อต้านต่อสู้อำนาจรัฐที่พยายามเข้ามาแทรกแซงหรือดึงทรัพยากรและผลผลิตไปจากชุมชน สิ่งเหล่านี้เป็นพลังสำคัญที่เสริมความเข้มแข็งในระดับชุมชนและระดับชาติ องค์ความรู้ใหม่ คือ ปัจจัยสำคัญที่ทำให้ชุมชนเข้มแข็งได้ต้องอาศัยวัฒนธรรมในฐานะเป็นเครื่องมือสร้างความเข้มแข็งของชุมชน โดยใช้รูปแบบของหลักของความเอื้ออาทร การปฏิบัติตามขนบธรรมเนียมประเพณีและเรียนรู้ร่วมกันในภูมิปัญญาของคนในแต่ละชุมชน นำมาประยุกต์ใช้ให้เกิดความเชื่อมั่นในศักยภาพของชุมชน ก่อให้เกิดความสุข พัฒนาอย่างยั่งยืน