การถอดบทเรียนการจัดการป่าชุมชน : กรณีศึกษาป่าชุมชนบ้านตะเกราทอง หมู่ 6 ตำบลบ้านแลง อำเภอเมือง จังหวัดระยอง

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์ของการศึกษาคือ 1) เพื่อศึกษาลักษณะภูมิประเทศและพรรณไม้ที่มีศักยภาพลดมลพิษในอากาศของป่าชุมชนบ้านตะเกราทอง 2) เพื่อศึกษาวิธีการจัดการป่าชุมชนบ้านตะเกราทอง ด้วยระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ 3) เพื่อศึกษาปัจจัยที่มีผลต่อความสำเร็จในการจัดการป่าชุมชนบ้านตะเกราทอง และ 4) เพื่อเสนอแนะการจัดการป่าชุมชนเพื่อเป็นต้นแบบให้กับชุมชนที่สนใจ ทำการทบทวนเอกสารที่เกี่ยวข้องกับการจัดการป่าชุมชน การมีส่วนร่วมของชุมชน และระบบภูมิสารสนเทศเก็บรวบรวมข้อมูลโดยการสัมภาษณ์เชิงลึก การสังเกตแบบมีส่วนร่วม และข้อมูลภาคสนาม สรุปผลพรรณนาเชิงวิเคราะห์ และ TOWS Matrix เพื่อให้ทราบถึงรูปแบบการจัดการป่าชุมชนบ้านตะเกราทอง รวมถึงข้อเสนอแนะในการจัดการป่าชุมชนเพื่อเป็นต้นแบบให้กับชุมชนที่สนใจ

            ผลการศึกษาพบว่า 1) พื้นที่ป่าชุมชนบ้านตะเกราทองเป็นป่าดิบแล้ง มีลักษณะเป็นเทือกเขาสูงที่วางตัวในแนวเหนือใต้มีความสูงจากระดับน้ำทะเล 1,733 เมตร พื้นที่ตอนบนมีความลาดชัน เฉลี่ย 87 เปอร์เซ็นต์ พื้นที่ตอนกลางซึ่งมีลักษณะเป็นไหล่เขามีความลาดชันเฉลี่ย 65 เปอร์เซ็นต์ และพื้นที่ตอนล่างซึ่งเป็นพื้นที่ลาดเชิงเขาจะมีความลาดชันเฉลี่ย 54 เปอร์เซ็นต์ มีลักษณะภูมิอากาศ แบบมรสุมเขตร้อน ลมทะเลพัดผ่านตลอดปี ในฤดูฝนจะมีฝนตกชุกระหว่างเดือนพฤษภาคมถึงตุลาคมของทุกปี ทำให้อากาศมีความชื้นสัมพัทธ์ในป่าสูงเกือบตลอดปีและมีลมพัดผ่านค่อนข้างแรงในฤดูหนาว พบชนิดของพรรณไม้ในเส้นทางสำรวจทั้งหมด 45 ชนิด พรรณไม้ส่วนใหญ่เป็นไม้ต้นจำนวน 34 ชนิด รองลงมาเป็นไม้เถาหรือไม้เลื้อยจำนวน 5 ชนิด ไม้ล้มลุกจำนวน 4 ชนิด และไม้พุ่มจำนวน 3 ชนิด มีศักยภาพในการลดออกไซด์ของไนโตรเจน ซัลเฟอร์ไดออกไซด์ โอโซน จำนวน13 ชนิด มีศักยภาพ ในการลดสารประกอบอินทรีย์ระเหยง่ายโพลีคลอริเนตเตดไบฟีนิล (พีซีบี) ไดออกซินฟูแรน จำนวน 5 ชนิด และมีศักยภาพในการลดฝุ่นละออง จำนวน 5 ชนิด เป็นได้ทั้งกลุ่มที่ 1 และกลุ่มที่ 2 จำนวน 12 ชนิด และเป็นได้ทั้งกลุ่มที่ 2 และกลุ่มที่ 3 จำนวน 10 ชนิด 2) การจัดการป่าชุมชนบ้านตะเกราทองมีรูปแบบการทำงานของคณะกรรมป่าชุมชน ที่มีความยืดหยุ่นสูง และสามารถทำงานร่วมกันได้ดี ถึงแม้จะไม่มีแบบแผนแต่อาศัยความเข้าใจกันของคนในชุมชน 3) ปัจจัยสำคัญที่ทำให้เกิดความสำเร็จในการจัดการป่าชุมชน คือการมีส่วนร่วมของชุมชน และหน่วยงานภาครัฐและเอกชนให้การสนับสนุน 4) การจัดการป่าชุมชนเพื่อเป็นต้นแบบให้กับชุมชนที่สนใจ คณะกรรมการป่าชุมชนควรจัดประชุมพิจารณาร่างกลยุทธ์แผนงาน กฎระเบียบให้เป็นลายลักษณ์อักษร ผู้นำควรกระจายงานให้กับคนในชุมชนเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการที่บริหารจัดการและสร้างชุมชนต้นแบบสังคมสีเขียวยกระดับชุมชนสู่การเป็นชุมชนและท้องถิ่นน่าอยู่อย่างยั่งยืนตามตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง