ผลิตภัณฑ์ยาสูบรูปแบบใหม่ในสื่อสังคมเครือข่าย และผลของการบังคับใช้กฎหมายผลิตภัณฑ์ยาสูบรูปแบบใหม่

บทคัดย่อ

โครงการวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ที่จะศึกษาสถานการณ์ของผลิตภัณฑ์ยาสูบรูปแบบใหม่ในสื่อสังคมเครือข่าย (social media) ใน 7 ด้าน ประเมินผลการบังคับใช้กฎหมาย 4 ฉบับที่ควบคุมผลิตภัณฑ์ยาสูบรูปแบบใหม่ รวมทั้งศึกษาพฤติกรรมการบริโภคผลิตภัณฑ์ยาสูบอิเลกทรอนิกส์ในกลุ่มวัยเรียนระดับมัธยมศึกษาและอุดมศึกษา การศึกษานี้ใช้วิธีการศึกษาแบบผสมผสาน ศึกษา 22 พื้นที่แหล่งขายในเขตกทม.และในส่วนภูมิภาค สำรวจการให้บริการบารากู่ในร้านเหล้า 22 แห่งรอบสถานศึกษา ศึกษา ติดตามแฟนเพจ (Fanpage) ที่ขายผลิตภัณฑ์ยาสูบรูปแบบใหม่ 30 แฟนเพจ และเก็บข้อมูลจากกลุ่มตัวอย่างวัยเรียนทั้งหมด 2,100 ราย โดยใช้แบบสอบถามและการสัมภาษณ์กลุ่ม

ผลการศึกษาในด้านผลิตภัณฑ์ พบว่า บุหรี่อิเลกทรอนิกส์ เป็นผลิตภัณฑ์ยาสูบที่ได้รับความนิยมสูงสุด ปัจจัยส่งเสริม คือ ราคาลดลงร้อยละ 30 มีจำหน่ายในแหล่งขายทั้งออนไลน์และแหล่งขายกายภาพ โดยพบแหล่งขายกายภาพในกรุงเทพมหานครทั้งหมด 15 แหล่ง ส่วนแหล่งขายในออนไลน์นั้น พบในสื่อเฟซบุคมากกว่าสื่ออื่น ในด้านกลวิธีการส่งเสริมการขายในสื่อสังคมเครือข่าย (social media) นั้น พบทั้งหมด 14 วิธี ผลการศึกษาในด้านพฤติกรรมการบริโภค พบว่า นักเรียนมัธยมปลายร้อยละ 30.2 สูบบุหรี่อิเลกทรอนิกส์ ส่วนกลุ่มตัวอย่างวัยอุดมศึกษาร้อยละ 43.8 สูบบุหรี่อิเลกทรอนิกส์ ปัจจัยส่งเสริมการสูบ คือ ความเชื่อผิด และหาซื้อได้ง่าย ในด้านการติดตามการบังคับใช้กฎหมาย พบว่า พรบ.ควบคุมผลิตภัณฑ์ยาสูบ ปี2560 และประกาศกระทรวงพาณิชย์ บังคับใช้เป็นผลสำเร็จในพื้นที่ภูมิภาคทุกแหล่งที่สำรวจ แต่ไม่ได้ผลในแหล่งขายกรุงเทพมหานครและในช่องทางออนไลน์ ส่วนคำสั่ง คสช. พบว่า ได้ผลสำเร็จเพียงแหล่งเดียวคือตลาดสะพานพุทธ ส่วนคำสั่ง สคบ. พบว่า บังคับใช้ได้สำเร็จในร้านเหล้า 22 แหล่งที่สำรวจ

ข้อเสนอแนะจากการศึกษานี้คือควรมีมาตรการที่จำเป็นในสองด้าน คือ การสื่อสารเพื่อแก้ไขความเชื่อผิดเกี่ยวกับบุหรี่อิเลกทรอนิกส์และการกวดขันสื่อสังคมเครือข่ายที่กระทำผิดกฎหมาย