การวิเคราะห์อรรถลักษณ์ : หลักการ ประโยชน์ ข้อจำกัด และงานวิจัยที่นำแนวคิดการวิเคราะห์อรรถลักษณ์มาใช้วิเคราะห์องค์ประกอบทางความหมายของคำในภาษาไทย

บทคัดย่อ

การวิเคราะห์อรรถลักษณ์ คือ การแยกหน่วยความหมายย่อยของคำแต่ละคำ เพื่อชี้ให้เห็นถึงความเหมือนและความแตกต่าง         ทางความหมายของคำแต่ละคำ ซึ่งในบทความนี้นำเสนอ 4 ประเด็น คือ 1) หลักการวิเคราะห์อรรถลักษณ์ของคำ 2) ขั้นตอนในการวิเคราะห์องค์ประกอบทางความหมาย 3) ประโยชน์และข้อจำกัดของการวิเคราะห์องค์ประกอบทางความหมาย และ 4) งานวิจัยที่นำแนวคิดการวิเคราะห์อรรถลักษณ์มาใช้วิเคราะห์องค์ประกอบทางความหมายของคำในภาษาไทย จากการนำเสนอพบว่า แนวคิดนี้มีประโยชน์และข้อจำกัด คือ 1) ช่วยให้เห็นความสัมพันธ์ทางความหมายของคำว่าคำบางคำมีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกันทางความหมาย 2) หากองค์ประกอบทางความหมายย่อยของทุกคำมีเหมือนกัน ก็จะทำให้คำในกลุ่มนั้นมีความหมายต่างไปจากคำกลุ่มอื่น แต่ยังคงสัมพันธ์ทางความหมายกันอยู่    3) ใช้วิเคราะห์องค์ประกอบทางความหมายเมื่อศึกษาความหมายแฝงของคำ และ 4) นำมาใช้อธิบายความสัมพันธ์ทางความหมายของคำ อาทิ คำพ้องความหมาย คำที่มีความหมายตรงข้าม และการจัดกลุ่มของคำที่เป็นลำดับชั้น ในทางกลับกันแนวคิดนี้ก็มีข้อจำกัด เพราะการใช้คุณสมบัติ 2 ค่า คือ + หรือ - ที่กำหนดตายตัวให้กับสรรพสิ่ง แต่ความเป็นจริงบางครั้งสรรพสิ่งอาจขาดคุณสมบัติบางประการไป             จึงกลายเป็นจุดอ่อนของแนวคิดที่ไม่สามารถอธิบายความหมายได้ครอบคลุม แต่ในปัจจุบันก็ยังนิยมใช้แนวคิดการวิเคราะห์อรรถลักษณ์    ในงานวิจัยภาษาไทยอยู่ โดยนิยมนำมาใช้ 2 วิธี ได้แก่ 1) นำมาใช้เป็นวิธีการวิเคราะห์องค์ประกอบทางความหมายของคำโดยตรงที่เรียกว่าการจัดประเภทแบบดั้งเดิม และ 2) นำมาใช้เป็นส่วนหนึ่งในการจัดจำพวกแบบชาวบ้านตามแนวการศึกษาอรรถศาสตร์ชาติพันธุ์