แนวคิดชาตินิยมทางเศรษฐกิจสมัยจอมพล ป. พิบูลสงครามกับการฟื้นฟูอุตสาหกรรมฟอกหนังโดยรัฐหลังสงครามโลกครั้งที่สอง

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาแนวคิดชาตินิยมทางเศรษฐกิจสมัยจอมพล ป. พิบูลสงครามผ่านกรณีศึกษาอุตสาหกรรมฟอกหนังไทยช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ที่เป็นช่วงเวลาหัวเลี้ยวหัวต่อของการปรับเปลี่ยนนโยบายทางเศรษฐกิจจากช่วงวิกฤตในสงครามไปสู่ภาวะหลังสงคราม จึงกลายเป็นคำถามสำคัญของรัฐบาลรอยต่อ (พ.ศ. 2487 - 2490) ที่ขึ้นมาหลังการสิ้นสุดสมัยจอมพล ป. พิบูลสงครามระยะที่หนึ่ง (พ.ศ. 2481 - 2487) ว่าจะยังคงใช้นโยบายชาตินิยมทางเศรษฐกิจแบบผูกขาดโดยให้รัฐเป็นผู้นำในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจเหมือนในช่วงสงครามที่ผลลัพธ์ไม่ได้เป็นไปอย่างที่คาดหวัง หรือจะปรับเปลี่ยนไปสู่นโยบายทุนนิยมเสรี โดยช่วงเวลาดังกล่าวนโยบายของรัฐต่ออุตสาหกรรมฟอกหนังเห็นได้ว่ามีการปรับโครงสร้างการบริหารจัดการไปเป็นลักษณะบริษัทการค้า จนกระทั่งเกิดการรัฐประหาร พ.ศ. 2490 และการขึ้นมามีอำนาจอีกครั้งของจอมพล ป. พิบูลสงครามระยะที่ 2 (พ.ศ. 2491 - 2500) ท่ามกลางปัจจัยและบริบทภายนอกที่เข้ามาโน้มน้าวและผลักดันให้รัฐไทยเปิดรับทุนนิยมเสรีจากตะวันตก อย่างไรก็ดี นโยบายทางเศรษฐกิจอุตสาหกรรมสมัยจอมพล ป. พิบูลสงครามระยะที่สองก็ยังไม่อาจหลุดพ้นไปจากแนวคิดชาตินิยมทางเศรษฐกิจที่ต้องการให้อุตสาหกรรมภายในประเทศตกมาอยู่ในมือของคนไทย แต่ก็เปิดรับเงินทุนสนับสนุนจากฟากทุนนิยมเสรี จึงมีลักษณะเป็นดั่งภาวะลูกครึ่งเชิงนโยบาย ผู้วิจัยจึงขอเสนอว่า ช่วงเวลาดังกล่าวเป็นช่วงที่มีการใช้นโยบายชาตินิยมทางเศรษฐกิจแบบกึ่งทุนนิยมเสรี โดยมีลักษณะดังกล่าวต่อเนื่องไปถึงช่วงปลายทศวรรษที่ 2490 รวมทั้งในภาคอุตสาหกรรมของรัฐบาลก็มีความพยายามฟื้นฟูอุตสาหกรรมฟอกหนังโดยรัฐตลอดช่วงจอมพล ป. พิบูลสงครามระยะที่สอง