ความเป็นมาของคำล้านนาและล้านนาไทยโดยสังเขป

บทคัดย่อ

บทความนี้ศึกษาประวัติความเป็นมาและพลวัตของคำว่าล้านนา ล้านนาไทย และคำอื่น ๆ ที่ใช้เป็นชื่อเรียกรัฐหรือหน่วยการเมือง ดินแดน และผู้คน ซึ่งตั้งอยู่บนพื้นที่ระหว่างแม่น้ำโขงทางตะวันออกถึงแม่น้ำสาละวิน ทางตะวันตก สิบสองพันนาทางเหนือจรดสุโขทัยทางใต้ ผู้เขียนพบว่า รูปศัพท์ อักขรวิธี และบริบทการใช้งานของคำดังกล่าวมีความเปลี่ยนแปลงตามยุคสมัยโดยสัมพันธ์กับความเปลี่ยนแปลงทางการเมืองที่เกิดขึ้นใน ยุคนั้น ๆ โดยในระยะแรกที่ระบบศักดินาในอาณาจักรล้านนากำลังก่อรูป อาณาจักรดังกล่าวใช้ชื่อว่า “ปาไป่” หรือ “แปดปากนา” เมื่อระบบศักดินาก่อรูปโดยสมบูรณ์แล้วจึงปรากฏการใช้คำว่า “ล้านนา” แทน ต่อมาเมื่อล้านนาตกสิ้นสถานะอาณาจักรเอกราช มีการผูกคำในรูปแบบต่าง ๆ เช่น ล้านนา 57 หัวเมือง ล้านนาไท(ย) รวมถึงการผูกคำว่าล้านนาเข้ากับ ชื่อเมืองต่าง ๆ เป็นต้น เพื่อสะท้อนสภาวะทางการเมืองที่เกิดขึ้นกับ ความเป็นรัฐของล้านนา ณ ขณะนั้น กระทั่งเมื่อล้านนาถูกผนวกยึดเข้าเป็นส่วนหนึ่งของรัฐสยามในยุคอาณานิคม รัฐบาลสยามใช้คำว่า “หัวเมือง/มณฑลลาวเฉียง” และ “มณฑล/ภาคพายัพ” เป็นชื่อทางการเมืองการปกครอง แทนที่คำว่าล้านนา โดยคำว่าล้านนาถูกชนชั้นนำชาวสยามเปลี่ยนเป็น “ลานนาไทย” และใช้ในทางประวัติศาสตร์เท่านั้น จนในระยะร่วมสมัยจึงได้มีการเปลี่ยนกลับเป็นชื่อ “ล้านนา” ตามการขยายตัวของการศึกษาค้นคว้าด้านล้านนาคดีและความตื่นตัวของกระแสสำนึกล้านนา เป็นผลให้คำดังกล่าว เป็นที่นิยมใช้ในวงกว้างถึงปัจจุบัน