“มหาชัย”: ประวัติศาสตร์เพลงสยามผ่านเอกสารโน้ตเพลง

บทคัดย่อ

“มหาชัย” ถือเป็นทำนองเพลงที่มีประวัติยาวนานที่สุดในบรรดาเพลงที่ได้ถูกกำหนดใช้ในฐานะเพลงเกียรติยศ เดิมเป็นเพลงประโคมขับร้องเพื่อบูชาแก่สิ่งของ ผี บุคคล และเทพยาดา ใช้ประกอบละครในฉากทำขวัญ ซึ่งเชื่อว่ามีส่วนที่เป็นมโหรีประกอบพิธีกรรมของฝ่ายใน ตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา โดยมีการศึกษาเผยแพร่ประวัติของทำนองเพลงดังกล่าวค่อนข้างน้อย จากการศึกษาพบว่าราวปี พ.ศ. 2440 มีอิทธิพลจากลัทธิอาณานิคมซึ่งมีส่วนสำคัญต่อแนวคิดเรื่องการคัดเลือกเพลงชาติที่สมควรใช้ในโอกาสต่าง ๆ ทำนองมหาชัยเดิมจึงถูก “แปลง” เป็นทำนองแบบใหม่ที่เรียกว่า “ทางฝรั่ง” ใช้แตรวงบรรเลง ซึ่งเป็นเพลงคำนับใช้เมื่อบุคคลสำคัญมาถึงมณฑลพิธี รวมถึงเชิญธงสำคัญ จากบันทึกพบว่ามีเอกสารโน้ตเพลงบันทึกทำนองอย่างน้อย 4 สำนวนที่สำคัญ ได้แก่ เอกสารของกรมศิลปากร 2 ฉบับ และเอกสารโน้ตเพลงของ Paul J. Seelig 2 ฉบับ เนื่องจาก “มหาชัย” เคยมีบทบาทในฐานะเพลงที่สามารถใช้แทนเพลงชาติในช่วงเวลาก่อนการปฏิวัติการปกครอง ปี พ.ศ. 2475 ในโอกาสเชิญธงชาติ จนมีการตกลงให้ใช้งานทำนองเพลงขึ้นในระดับประชาชนช่วงสั้น ๆ และเมื่อมีการเปลี่ยนแปลงรัฐบาลที่ครองอุดมการณ์แบบราชาชาตินิยม จึงมีแนวคิดการประพันธ์คำร้องเพลงมหาชัยขึ้นใส่ไว้ในเพลงสัญญาณ วิธีบรรจุคำร้องแบบใหม่จึงเป็นส่วนขยายความทำนองเพื่ออธิบายชาตินิยมผ่านบริบททางการเมืองยุคหลัง 2475