มหามิตรรัสเซีย : กรอบการคิดติดกลุ่มกับการตัดสินใจด้านนโยบายต่างประเทศของชนชั้นนำไทยและรัสเซียช่วง ค.ศ. 1893-1904
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความนี้มุ่งศึกษาสาเหตุที่ทำให้เกิดการสถาปนาความสัมพันธ์ระหว่างไทยกับรัสเซีย แม้ว่าจะมีงานวิชาการจำนวนมากศึกษาประเด็นนี้มาอย่างยาวนานและลึกซึ้ง ทั้งโดยนักวิชาการชาวไทยและต่างประเทศ อย่างไรก็ดี กรอบการศึกษาที่ผ่านมามักอิงกับกรอบคิดแบบสภาพจริงนิยม ในการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ หรือศึกษาผ่านมุมมองของชาติใดชาติหนึ่ง บทความนี้จึงมุ่งศึกษาปัจจัยแวดล้อมต่าง ๆ ผ่านหลักฐานร่วมสมัย เช่น พระราชหัตถเลขารัชกาลที่ 5 เอกสารกระทรวงการต่างประเทศของอังกฤษ บันทึกส่วนตัว เป็นต้น ที่นำมาสู่นโยบายต่างประเทศของทั้งไทยและรัสเซีย โดยเฉพาะบุคคลที่มีส่วนเกี่ยวข้องในการตัดสินใจนโยบาย จากการศึกษาผ่านกรอบดังกล่าว จากหลักฐานข้างต้น บทความนี้ชี้ให้เห็นว่า ในช่วงระหว่างปี ค.ศ. 1893-1904 ชนชั้นนำไทยและรัสเซีย แม้จะมีเหตุผลที่แตกต่างกัน แต่ต่างเห็นว่าการสถาปนาความสัมพันธ์ระหว่างกันจะนำมาซึ่งการบรรลุเป้าหมายหลักในด้านการต่างประเทศ ด้านไทยคือความต้องการบรรลุการเจรจากับฝรั่งเศส หลังวิกฤตปากน้ำ ส่วนรัสเซียนั้นคือการขยายอิทธิพลเข้ามาในตะวันออกไกล อย่างไรก็ตาม การสถาปนาความสัมพันธ์ไทย-รัสเซียกลับไม่ได้ให้ผลลัพธ์ดังที่ทั้งสองประเทศคาดหวังไว้นัก
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
ลิขสิทธิ์บทความเป็นของผู้เขียนและสงวนสิทธิ์ตามกฎหมาย
ข้อคิดเห็นใดๆ ที่ปรากฏในวารสารนี้เป็นของผู้เขียน คณะกรรมการวารสาร ภาควิชาประวัติศาสตร์ฯ กองบรรณาธิการ ตลอดจนกรรมการกลั่นกรองประจำฉบับ ไม่จำเป็นต้องเห็นพ้องกับข้อคิดเห็นเหล่านั้น
เอกสารอ้างอิง
จิตติภัทร พูนขำ. วิเทศพาณิชย์สัมพันธ์สู่สงครามเย็น: ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศไทยกับรัสเซีย (ค.ศ. 1897-1991). กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2559.
จินตนา พิศนาคะ. “ความขัดแย้งระหว่างไทยกับฝรั่งเศสในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว: ศึกษากรณีคดีพระยอดเมืองขวาง.” วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, สาขาอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2526.
จิราภรณ์ สถาปนะวรรธนะ. “วิกฤตการณ์สยาม ร.ศ. 112: การเสียดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง.” วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, วิทยาลัยวิชาการศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2516.
จุลจักรพงษ์, พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า. เกิดวังปารุกส์. กรุงเทพฯ: รีเวอร์ บุ๊คส์, 2547.
ฉลอง สุนทราวาณิชย์. “การเมืองเบื้องหลังการเสด็จประพาสยุโรป.” ใน โครงการวิจัยชุดยุโรปกับรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว: โอกาส ความขัดแย้ง และการเปลี่ยนแปลง, 70-94. ม.ป.พ.: สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม, 2546.
ฉลอง สุนทราวาณิชย์. รุสเซีย-ไทย สมัยรัชกาลที่ 5-6. กรุงเทพฯ: สร้างสรรค์, 2516.
ฐนพงศ์ ลือขจรชัย. ชิงแดนแม่น้ำโขง: ประวัติศาสตร์เสียดินแดนฉบับวิวาท(กรรม). กรุงเทพฯ: มติชน, 2567.
ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา. เทศาภิบาล. กรุงเทพฯ: มติชน, 2545.
ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา. นิทานโบราณคดี. กรุงเทพฯ: ดอกหญ้า, 2545.
นิธิ เอียวศรีวงศ์. “การปราบฮ่อและการเสียดินแดน พ.ศ. 2431.” วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, แผนกวิชาประวัติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2509.
ใบบอกพระยาสุริยานุวัตร ราชทูตไทยประจำกรุงปารีส แจ้งผลการเจรจากับเสนาบดีต่างประเทศรัสเซีย เรื่องการเสด็จเยือนประเทศรัสเซีย (27 กุมภาพันธ์ ร.ศ. 115 [ค.ศ. 1897]), ใน กรมศิลปากร. การเสด็จประพาสยุโรปของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ร.ศ. 116 เล่ม 1, 35-36. กรุงเทพฯ: ศรีเมืองการพิมพ์, 2542.
เพ็ญศรี ดุ๊ก. การต่างประเทศกับเอกราชและอธิปไตยของไทย (ตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 ถึงสิ้นสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม). กรุงเทพฯ: เท็กซ์ แอนด์ เจอร์นัล พับลิเคชั่น, 2542.
รัตนาพร เศรษฐกุล. “ศาลต่างประเทศในภาคเหนือของประเทศไทย (พ.ศ. 2416-2480).” วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, สาขาอักษรศาสตร์, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2524.
“รายงานการประชุมครั้งที่ 27 (5 พฤษภาคม พ.ศ. 2435).” ใน รายงานการประชุมเสนาบดีสภา ร.ศ. 111 เล่ม 1, 338. (งานพระราชทานเพลิงศพ หม่อมหลวงทวีสันต์ ลดาวัลย์ ณ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส 19 เมษายน 2550), 2550.
ลายพระหัตถ์กรมหลวงเทวะวงศ์วโรปการกราบบังคมทูลฯ รัชกาลที่ 5 เรื่อง ม. เลอ มีร์ เดอ วิเลร์ส์กับ ม. ปาวี มาเฝ้ากรมหลวงเทวะวงศ์วโรปการ ที่ศาลาว่าการต่างประเทศเพื่อประชุมปรึกษาเรื่อสัญญา (27 กันยายน ร.ศ. 112 [ค.ศ. 1893]), ใน 150 ปี สมเด็จฯ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ, 23-28. กรุงเทพ: ธนาคารแห่งประเทศไทย, 2551.
วิภัส เลิศรัตนรังษี. “โทรเลขกับการรวมศูนย์อำนาจของรัฐในสมัยรัชกาลที่ 5.” วิทยานิพนธ์ปริญญาดุษฎีบัณฑิต, สาขาวิชาประวัติศาสตร์ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2566.
วุฒิชัย มูลศิลป์. พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว: เสด็จประพาสยุโรป ร.ศ. 116. กรุงเทพฯ: ภูมิปัญญา, 2543.
สถานเอกอัครราชทูตไทย ณ กรุงมอสโก. ของเพื่อนให้: การครบรอบ 110 ปี ความสัมพันธ์ระหว่างไทยกับรัสเซีย. กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง, 2550.
สมเกียรติ วันทะนะ. “รัฐสมบูรณาญาสิทธิ์ในสยาม 2435-2475.” วารสารสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์, ฉ. 17 (มิถุนายน 2533): 23-44.
สุปราณี มุขวิชิต. ประวัติศาสตร์รุสเซีย ยุคโบราณ จนถึงปี ค.ศ. 1917. กรุงเทพฯ: โอเดียนสโตร์, 2536.
สัญชัย สุวังบุตร, และ อนันต์ชัย เลาหะพันธุ์. รัสเซียสมัยซาร์และสังคมนิยม. นครปฐม: โครงการตำราและหนังสือคณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2550.
หนังสือกราบบังคมทูลของพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าสวัสดิโสภณ ราชทูตไทยประจำกรุงลอนดอน เรื่องปัญหาความล่าช้าในการเจรจากับรัฐบาลอังกฤษในการต้อยรับการเสด็จพระราชดำเนิน. (26 กุมภาพันธ์ ร.ศ. 115 [ค.ศ. 1897]), ใน การเสด็จประพาสยุโรปของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ร.ศ. 116 เล่ม 1, 57-58. กรุงเทพฯ: ศรีเมืองการพิมพ์, 2542.
หอจดหมายเหตุการเมืองระหว่างประเทศ. จักรวรรดิรัสเซีย หมวดจีน หมายเลขแฟ้มเอกสาร 103 26-27 หนังสือจากกระทรวงการต่างประเทศรัสเซียถึงปรินซ์ แอล.แป. อูรูซอฟ เอกอัครราชทูตรัสเซียประจำกรุงปารีส (2 มิถุนายน ค.ศ. 1898), ใน 100 ปีความสัมพันธ์สยาม-รัสเซีย: คำแปลเอกสารประวัติศาสตร์, 72. กรุงเทพ: โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2540.
หอจดหมายเหตุการเมืองระหว่างประเทศ. จักรวรรดิรัสเซีย หมวดญี่ปุ่น หมายเลขแฟ้มเอกสาร 1817 10-23 สรุปสถานการณ์ในประเทศสยาม นาย อา.เย. โอลารอฟสกี เป็นผู้เรียบเรียง (1 กรกฎาคม ค.ศ. 1897), ใน 100 ปีความสัมพันธ์สยาม-รัสเซีย: คำแปลเอกสารประวัติศาสตร์, 36. กรุงเทพ: โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2540.
หอจดหมายเหตุการเมืองระหว่างประเทศ. จักรวรรดิรัสเซีย หมวดญี่ปุ่น หมายเลขแฟ้มเอกสาร 1780 4-9 รายงานของนาย อา.เย. โอลารอฟสกี อุปทูตรัสเซียประจำสยามถึงนาย แอ็ม. แอ็ม. มูราวิยอฟ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงต่างประเทศ (23 พฤษภาคม ค.ศ. 1898), ใน 100 ปีความสัมพันธ์สยาม-รัสเซีย: คำแปลเอกสารประวัติศาสตร์, 69. กรุงเทพ: โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2540.
หอจดหมายเหตุการเมืองระหว่างประเทศ. จักรวรรดิรัสเซีย หมวดญี่ปุ่น หมายเลขแฟ้มเอกสาร 1781 101-110 รายงานของนาย อา.เย. โอลารอฟสกี อัครราชทูตรัสเซียประจำบางกอก ถึงกระทรวงต่างประเทศรัสเซีย (15 กันยายน ค.ศ. 1899), ใน 100 ปีความสัมพันธ์สยาม-รัสเซีย: คำแปลเอกสารประวัติศาสตร์, 110. กรุงเทพ: โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2540.
หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. พระราชโทรเลขสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ กราบทูลฯ สมเด็จฯ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ต. 2/1 เรื่อง จ้าง มร. ยัคมินส์เข้ามารับราชการในเมืองไทย (31 ธันวาคม ร.ศ. 110 [ค.ศ. 1891])
หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ไมโครฟิล์มพระราชโทรเลขและเอกสารจากยุโรป พระราชโทรเลขจากพระราชวังเพเทอร์โฮฟถึงพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงเทววงศ์ฯ เรื่องจักรพรรดิแห่งรัสเซียรับจะทรงช่าวยประสานความเข้าใจระหว่างสยามกับฝรั่งเศส (5 กรกฎาคม ร.ศ. 116 [ค.ศ. 1897]), ใน การเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ 1 ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ. 2440: รวมพระราชหัตถเลขาและเอกสารการเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ 1 ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, 193. กรุงเทพ: สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2546.
หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ไมโครฟิล์มพระราชโทรเลขและเอกสารจากยุโรป พระราชโทรเลขจากสมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถตอบพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ เรื่องความขัดแย้งทางการเมืองกับประเทศฝรั่งเศส. (ไม่ปรากฏวันที่ส่ง), ใน การเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ 1 ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ. 2440: รวมพระราชหัตถเลขาและเอกสารการเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ 1 ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, 81. กรุงเทพ: สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2546.
หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ไมโครฟิล์มพระราชโทรเลขและเอกสารจากยุโรป พระราชโทรเลขจากโฮเตล รอยาล เดอละเป ฟลอรินซ์ถึงสมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถ เรื่องกรณีความขัดแย้งทางการเมืองกับฝรั่งเศส (13 มิถุนายน ร.ศ. 116 [ค.ศ. 1897]), ใน การเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ 1 ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ. 2440: รวมพระราชหัตถเลขาและเอกสารการเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ 1 ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, 77. กรุงเทพ: สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2546.
หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ไมโครฟิล์มพระราชโทรเลขและเอกสารจากยุโรป พระราชหัตถเลขา (ที่ 52) จากเมืองเอสเซน เยอรมนี ถึงพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรีฯ เรื่องการทำงานของข้าราชการสยาม (5 กันยายน ร.ศ. 116 [ค.ศ. 1897]), ใน การเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ 1 ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ. 2440: รวมพระราชหัตถเลขาและเอกสารการเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ 1 ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, 250. กรุงเทพ: สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2546.
ออคทอมสกี้, เอสเปอร์. การเสด็จเยือนประเทศสยาม (ตัดตอนจากเรื่อง การเสด็จประพาสประเทศทางตะวันออก) ของพระเจ้านิโคลาสที่ 2 แห่งรัสเซีย เมื่อครั้งทรงดำรงพระยศเป็นมกุฎราชกุมาร (ค.ศ. 1890-1891). แปลโดย เรือเอกหญิงลินจง สุวรรณโภคิน. กรุงเทพฯ: ศิลปากร, 2540.
Badie, D. “Groupthink, Iraq and the War on Terror: Explaining U.S. Policy Shift toward Iraq.” Foreign Policy Analysis 6, no. 4 (October, 2010): 277-296.
Brailey, Nigel. Imperial Amnesia: Britain, France, and “the Question of Siam”. Switzerland: Palgrave Macmillan, 2018.
Bukh, Alexander. “Russian Perceptions of Japan and China in the Aftermath of the Bolshevik Revolution: A Comparative Case Study of Boris Pil’niak’s Travelogue.” Journal of Borderlands Studies 26, no. 3 (2011): 345-355.
Clark, Christopher.The Sleepwalkers: How Europe Went to War in 1914. London: Penguin, 2013.
Crist, David. “Russia’s Far East Policy in the Making.” The Journal of Modern History 14, no. 3 (1942): 317-341.
Iijima, Akiko. “The ‘International Court’ System in the Colonial History of Siam.” Taiwan Journal of Southeast Asian Studies 5, no. 1 (January, 2008): 31-64.
Jeshurun, Chandran. “The Anglo-French Declaration of January 1896 and the Independence of Sian.” Journal of Siam Society 58, no. 2 (July, 1970): 105-126.
Jintrawet, Pran. “On His Majesty’s Foreign Service: The “Royal” Ministry of Foreign Affairs and Legitimacy of the Siamese Absolutist State (1885-1919).” PhD diss., Graduate School of Asia Pacific Studies, Waseda University, 2021.
Koskenniemi, Martti. The Gentle Civilizer of Nations: The Rise and Fall of International Law 1870-1960. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2001.
Mead, Kullada Kesboonchoo. The Rise and Decline of Thai Absolutism. Abingdon, UK: RoutledgeCurzon, 2004.
Miller, Chris. We Shall Be Masters: Russian Pivots to East Asia from Peter the Great to Putin. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2021.
Morin, Jean-Frédéric, and Jonathan Paquin. Foreign Policy Analysis: A Toolbox. Dordrecht, the Netherlands: Republic of Letters, 2009.
Norman, Henry. The Peoples and Politics of the Far East: Travels and Studies in the British, French, Spanish, and Portuguese Colonies, Siberia, China, Japan, Korea, Siam and Malaya. 7th ed. London: T. Fisher Unwin, 1907.
Rajchagool, Chaiyan. The Rise and Fall of the Thai Absolute Monarchy: Foundations of the Modern Thai State from Feudalism to Peripheral Capitalism. Bangkok: White Lotus, 1994.
Smuckarn, Snit, and Kennon Breazeale. A Culture in Search of Survival: The Phuan of Thailand and Laos. New Haven, CT: Yale University Southeast Asian Studies, 1988.
The National Archive. Foreign Office and Foreign and Commonwealth Office Records. F.O. 422/47 Greville to Salisbury (25 September 1897)
The National Archive. Foreign Office and Foreign and Commonwealth Office Records. F.O. 422/47 Greville to Salisbury (21 October 1897)
The National Archive. Foreign Office and Foreign and Commonwealth Office Records. F.O. 422/60 Paget to Sir Edward Gray. Foreign Secretary (21 December 1905)
Tips, Walter E. J. Gustave Rolin-Jaequemyns and the Making of Modern Siam: The Diaries and Letters of King Chulalongkorn’s General Adviser. Bangkok: White Lotus, 1996.
Tuck, Patrick. The French Wolf and the Siamese Lamb: The French Threat to Siamese Independence 1858-1907. Bangkok: White Lotus, 1995.
Winichakul, Thongchai. “Siam’s Colonial Conditions and the Birth of Thai History.” In Unraveling Myths in Southeast Asia Historiography: Essays in Honor of Barend Jan Terwiel, edited by Volker Grabowsky, 23-45. Bangkok: River Books, 2011.
Wyatt, David K. The Politics of Reform in Thailand: Education in the Reign of King Chulalongkorn. New Haven, CT: Yale University Press, 1984.
