การสืบพยานระหว่างประเทศผ่านระบบอิเล็กทรอนิกส์ในคดีแพ่งและพาณิชย์: มุมมองเชิงกฎหมายเปรียบเทียบและกฎหมายระหว่างประเทศ

บทคัดย่อ

เทคโนโลยีสารสนเทศสมัยใหม่ได้ช่วยพัฒนาระบบการบริหารจัดการคดีของศาลให้มีประสิทธิภาพและมีความรวดเร็วมากยิ่งขึ้น และด้วยปัจจุบันสถานการณ์การแพร่ระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ซึ่งลุกลามไปทั่วโลกยังเป็นส่วนเร่งให้มีการนำเทคโนโลยีต่าง ๆ มาใช้ภายในศาลมากขึ้น การนำระบบอิเล็กทรอนิกส์มาใช้ในการสืบพยานระหว่างประเทศในคดีแพ่งและพาณิชย์สามารถช่วยให้ศาลพิจารณาพิพากษาอรรถคดีได้โดยสะดวกรวดเร็ว ทั้งยังช่วยลดค่าใช้จ่ายและระยะเวลาของคู่ความ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกรณีที่พยานมีถิ่นที่อยู่ในต่างประเทศ อย่างไรก็ดี การสืบพยานระหว่างประเทศผ่านระบบอิเล็กทรอนิกส์ แม้จะสามารถกระทำได้ตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่งและข้อกำหนดของประธานศาลฎีกาที่เกี่ยวข้อง แต่ก็ยังอาจมีประเด็นปัญหาทางกฎหมายระหว่างประเทศได้เช่นเดียวกัน เนื่องจากมีการกระทำส่วนหนึ่งเกิดขึ้นในดินแดนของต่างประเทศ ซึ่งอาจมองได้ว่าเป็นการใช้อำนาจอธิปไตยเหนือดินแดนของต่างประเทศ หรือขัดต่อกฎหมายภายในของประเทศที่เป็นถิ่นที่อยู่ของพยาน เช่น บางประเทศมีกฎหมายห้ามมิให้ศาลต่างประเทศทำการสืบพยานผ่านระบบอิเล็กทรอนิกส์โดยไม่ได้รับอนุญาตก่อน อันอาจส่งผลกระทบต่อความสัมพันธ์ทางการทูต หรือการยอมรับและบังคับตามคำพิพากษาของศาลไทยในต่างประเทศ นอกจากนี้ ยังมีประเด็นปัญหาในเชิงความเหมาะสมและหลักศุภนิติกระบวน (Due Process) ว่า การสืบพยานผ่านระบบอิเล็กทรอนิกส์อาจกระทบต่อคุณภาพของการสืบพยานและการชั่งน้ำหนักพยานหลักฐานของศาล จึงอาจไม่สามารถใช้ทดแทนการสืบพยานในห้องพิจารณาได้ในทุกลักษณะคดี

บทความนี้จึงนำเสนอหลักเกณฑ์ทางกฎหมายสำหรับศาลไทยในการพิจารณาเหตุปัจจัยและเงื่อนไขในการสืบพยานระหว่างประเทศผ่านระบบอิเล็กทรอนิกส์ โดยลำดับแรก นอกจากเงื่อนไขตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่งแล้ว ศาลไทยควรตรวจสอบความชอบด้วยกฎหมายระหว่างประเทศและกฎหมายภายในของประเทศที่เป็นถิ่นที่อยู่ของพยานด้วยว่า อนุญาตให้ศาลไทยทำการสืบพยานผ่านระบบอิเล็กทรอนิกส์ได้หรือไม่ นอกจากนี้ ในการพิจารณาว่า สมควรที่จะจัดให้มีการสืบพยานผ่านระบบอิเล็กทรอนิกส์หรือไม่นั้น ศาลไทยควรคำนึงถึงความสะดวกรวดเร็วในการพิจารณา ค่าใช้จ่าย ความยากลำบากของพยานในการเดินทาง ลักษณะและความสำคัญของพยานนั้น ๆ ประกอบด้วย รวมทั้งต้องจัดให้มีมาตรการที่เหมาะสมซึ่งทำให้ศาลสามารถสืบพยานได้อย่างมีประสิทธิภาพและคู่ความได้รับความยุติธรรมใกล้เคียงกับการสืบพยานในรูปแบบปกติมากที่สุด