แนวทางในการพัฒนาระบบยุติธรรมชุมชนไทยในอนาคตเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการดำเนินงานของกระบวนการยุติธรรมชุมชนภายใต้บริบทของสังคมไทย

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์สำคัญเพื่อศึกษาทบทวนความเหมาะสมของบทบัญญัติกฎหมาย มาตรการ และแนวทางการดำเนินงานของ “ศูนย์ยุติธรรมชุมชน” ในประเทศไทยซึ่งมุ่งเน้นการหันเหผู้กระทำความผิดออกจากกระบวนการยุติธรรมกระแสหลัก โดยคณะผู้วิจัยได้ดำเนินการศึกษาข้อมูลด้านเอกสาร (Documents Research) ผ่านงานวิชาการทั้งในประเทศไทยและต่างประเทศ รวมถึงดำเนินการศึกษาวิจัยภาคสนาม (Field Research)
เพื่อนำไปสู่ข้อเสนอแนะเกี่ยวกับแนวทางในการลดปริมาณคดีที่จะเข้าสู่กระบวนการยุติธรรมกระแสหลักโดยผ่าน “ระบบงานยุติธรรมชุมชน” โดยคำนึงถึงการป้องกันไม่ให้ผู้กระทำความผิดหรือผู้พ้นโทษมีโอกาสกลับมาก่ออาชญากรรมซ้ำในชุมชนของตน

ผลจากการศึกษาในภาพรวมพบว่า ประเทศไทยควรดำเนินการปรับปรุงแก้ไขระบบยุติธรรมชุมชนในประเด็นสำคัญเกี่ยวกับประเภท รูปแบบและสถานะของศูนย์ยุติธรรมชุมชน ให้มีความสอดคล้องกับบริบททางสังคมของประเทศไทยเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการลดปริมาณคดีที่จะเข้าสู่กระบวนการยุติธรรมกระแสหลักได้อย่างเป็นรูปธรรมและมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น นอกจากนี้ ผลจากการศึกษาข้อมูลภาคสนามทำให้ได้ข้อสรุปเพิ่มเติมว่า เกณฑ์การประเมินศักยภาพในการดำเนินงานของศูนย์ยุติธรรมชุมชนที่ใช้อยู่ในปัจจุบันยังไม่เป็นที่รับรู้ของผู้ปฏิบัติงานในลักษณะเป็นการทั่วไป ประกอบกับสภาพปัญหาที่เกิดขึ้นในการปฏิบัติงานของแต่ละพื้นที่มีความแตกต่างกันจึงส่งผลให้ไม่สามารถนำเกณฑ์การประเมินศักยภาพนี้มาใช้เป็นตัวชี้วัดในฐานะมาตรฐานร่วมกันได้  ด้วยเหตุนี้ เกณฑ์การประเมินศูนย์ยุติธรรมชุมชนในประเทศไทยจึงจำเป็นที่จะต้องได้รับการปรับปรุงแก้ไขให้เป็นตัวชี้วัดที่มี “มาตรฐานกลาง” ต่อไป ผู้เขียนจึงได้เสนอให้นำเกณฑ์การประเมินศูนย์ยุติธรรมชุมชนของประเทศสกอตแลนด์ซึ่งเป็นประเทศที่มีเกณฑ์การประเมินที่ชัดเจนและเป็นรูปธรรมประเทศหนึ่งมาปรับใช้ ซึ่งระบบยุติธรรมชุมชนของประเทศสกอตแลนด์เน้นการพัฒนาศักยภาพของทีมงานที่มาจากภาครัฐ ภาคประชาสังคม และหน่วยงานท้องถิ่นเป็นสำคัญ ยิ่งไปกว่านั้น เกณฑ์การประเมินของประเทศนี้ยังมีตัวชี้วัดที่มีความยืดหยุ่นและเหมาะสมกับการปฏิบัติงานในแต่ละพื้นที่ซึ่งอาจมีสภาพปัญหาที่แตกต่างกันอีกด้วย

อย่างไรก็ตาม การนำเกณฑ์ดังกล่าวมาใช้ในประเทศไทยต้องมีการปรับปรุงบางประการเพื่อให้สอดคล้องกับบริบทท้องถิ่นไทย ทั้งนี้ แนวทางดังกล่าวจะช่วยให้การประเมินศูนย์ยุติธรรมชุมชนในประเทศไทยมีประสิทธิภาพและเป็นมาตรฐานที่แท้จริง